خوردن شراب برای درمان چه حکمی دارد

خوردن شراب برای درمان، در اسلام به طور کلی حرام است، اما در شرایط بسیار خاص و اضطراری که درمان دیگری جز آن وجود نداشته باشد و ترک درمان منجر به خطر جانی یا ضرر شدید و غیرقابل تحمل شود، با تشخیص پزشک متخصص متدین و به مقدار ضرورت، جواز مشروط می یابد. این حکم استثنایی با سخت گیری های فراوان همراه است و در علم پزشکی نوین نیز اغلب جایگزین های حلال و مؤثر وجود دارد.

یکی از دغدغه های مهم در جامعه اسلامی، به ویژه برای بیماران و خانواده هایشان، مسئله حکم شرعی مصرف مواد مست کننده، به ویژه شراب، برای درمان است. این موضوع از دیرباز مورد پرسش بوده و آموزه های دینی، فقه اسلامی و علم پزشکی نوین، هر یک از جنبه ای به آن پرداخته اند. هدف اصلی این مقاله، ارائه پاسخی جامع و مستند به این پرسش است که آیا خوردن شراب برای درمان بیماری جایز است؟ ما در این مسیر، ابتدا مبانی حرمت شراب را از دیدگاه قرآن و روایات بررسی می کنیم، سپس به تشریح فتاوای مراجع عظام تقلید در خصوص شرایط استثنایی جواز مشروط پرداخته و در نهایت، نگاه علم پزشکی نوین را به الکل درمانی و راهکارهای جایگزین تحلیل خواهیم کرد.

مبانی حرمت شراب در اسلام

پیش از ورود به بحث درمان، لازم است نگاهی عمیق به مبانی شرعی حرمت شراب در دین مبین اسلام داشته باشیم. این مبانی، ریشه های محکمی در آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) دارند که به وضوح مضر بودن و نهی از مصرف آن را تبیین می کنند.

آیات قرآن کریم: نهی صریح از مصرف مسکرات

قرآن کریم، به عنوان کتاب هدایت مسلمانان، به صراحت به حرمت شراب و قمار اشاره کرده است. این نهی نه تنها یک حکم شرعی، بلکه یک راهنمایی برای حفظ سلامت جسم و روح و انسجام اجتماعی است. در آیات متعدد، به مفاسد و آثار سوء این مواد اشاره شده است:

در سوره بقره، آیه ۲۱۹، خداوند می فرماید: «یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ قُلْ فیهِما إِثْمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما …» (در باره شراب و قمار، از تو می پرسند، بگو: در آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی [ظاهری] برای مردم است، ولی گناهشان از سودشان بزرگ تر است.) این آیه به وضوح نشان می دهد که حتی اگر منافعی (مثلاً اقتصادی یا لذت موقت) برای شراب متصور باشد، مضرات و گناه آن به مراتب بیشتر و بزرگ تر است.

سوره مائده، آیات ۹۰ و ۹۱، صریح ترین آیات در تحریم شراب و قمار هستند: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ * إِنَّما یُریدُ الشَّیْطانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ» (ای کسانی که ایمان آورده اید، شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه، پلیدند و از عمل شیطان اند؛ پس، از آنها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید. همانا شیطان می خواهد با شراب و قمار، میان شما دشمنی و کینه ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و از نماز باز دارد. پس آیا شما دست برمی دارید؟) این آیات، شراب را رجس (پلید و نجس) و عمل شیطان معرفی می کنند و هدف شیطان را ایجاد دشمنی و کینه و بازداشتن انسان از یاد خدا و نماز می دانند. این دلایل نه تنها به بعد جسمانی، بلکه به بعد روحی، اخلاقی و اجتماعی نیز اشاره دارند.

روایات معصومین (ع): شراب، درد است نه درمان

در کنار آیات قرآن، روایات بسیاری از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) درباره حرمت و مضرات شراب وارد شده است. این روایات، تصویری روشن از آثار سوء این ماده بر جسم و روح انسان ارائه می دهند و تأکید می کنند که شراب نه تنها درمان نیست، بلکه خود سرچشمه دردها و بیماری هاست.

یکی از مشهورترین روایات در این زمینه، حدیثی از پیامبر اکرم (ص) است که فرمودند: «إِنَّهَا دَاءٌ وَ لَیْسَتْ بِدَوَاءٍ» (شراب درد است نه درمان). این حدیث به وضوح هرگونه تصور از خاصیت درمانی شراب را رد می کند و آن را عامل بیماری می داند. در این زمینه، سوید بن طارق از پیامبر (ص) در مورد شراب پرسید و گفت: «آن را برای دواء می سازم». پیامبر (ص) او را نهی کرده و فرمودند: «اِنَّها داءٌ وَ لَیسَتْ بِدَواءٍ» (همان، ص 142).

امام صادق (ع) نیز در روایتی فرموده اند: «خداوند شراب را به واسطه اثرات و تباهی آن حرام کرده است، زیرا شراب خوار موجب لغزش می شود و نور انسانیت انسان را می برد و جوانمردی او را ویران می کند، و انسان را به مرتکب شدن گناهان و خونریزی و زنا وادار می کند، و هنگامی که انسان مست شد در امان نیست که ناآگانه به محارم خود تجاوز کند و جز بدبختی چیزی گیر صاحبش نمی آید.» (علل الشرائع، ج2، ص 476) این روایت، به طیف وسیعی از مفاسد اخلاقی و اجتماعی شراب خواری اشاره دارد.

پیامبر اکرم (ص) در حدیثی دیگر فرمودند: «مَنْ شَرِبَ خَمْرا خَرَجَ نُورُ الاِیمانِ مِنْ جَوْفَهِ؛ هر که شراب بنوشد، نور ایمان از قلب او خارج می شود.» (نهج الفصاحة، ص771) و در روایت دیگری: «بنده تا شراب ننوشد، عرصه دین بر او گشاده باشد و چون بنوشد، پرده خدا از او بدرد و شیطان یار و گوش و چشم او شود و او را به سوی بدی ها براند و از نیکی ها منصرف کند.» (همان، ص639)

این روایات، علاوه بر تأکید بر جنبه های معنوی و اخلاقی، به جنبه های جسمانی نیز اشاره دارند، زیرا بسیاری از بیماری ها و مفاسد جسمی ریشه در مصرف مسکرات دارند. بنابراین، مبانی حرمت شراب در اسلام نه تنها یک حکم تعبدی، بلکه یک دستورالعمل جامع برای حفظ سلامت و سعادت انسان در ابعاد مختلف است.

حکم مصرف شراب برای درمان: بررسی فتاوای مراجع عظام تقلید

با وجود حرمت قاطع شراب در اسلام، گاهی این پرسش مطرح می شود که آیا در شرایط اضطراری خاص، مثلاً برای درمان یک بیماری لاعلاج، مصرف آن جایز است؟ فقه اسلامی با در نظر گرفتن قاعده «الضرورات تبیح المحظورات» (ضرورت ها محرمات را مباح می کنند)، به این مسئله پرداخته است. با این حال، استفاده از این قاعده برای جواز مصرف شراب شرایط بسیار سخت و محکم فقهی دارد که در ادامه به تفصیل بیان می شود.

اصل اولیه: حرمت مطلق مصرف شراب

اصل اولیه و مسلم در فقه اسلامی این است که مصرف شراب و هر ماده مست کننده ای، به هر مقدار و به هر نیتی، حرام است. این حرمت، از گناهان کبیره محسوب می شود و آثار وضعی و تکلیفی بسیاری دارد. هیچ استثنائی برای لذت، تفریح یا حتی به مقدار کم برای خواص ادعایی آن وجود ندارد. این اصل بر مبنای آیات و روایات ذکر شده استوار است و تمامی مراجع تقلید بر آن اتفاق نظر دارند. حتی اگر کسی به آن عادت داشته باشد یا در منطقه ای خاص مصرف آن رایج باشد، موجب حلال شدن آن نمی شود. امام خمینی (ره) در تحریر الوسیله فرموده اند: «هر مسکری – جامد باشد یا مایع – از نظر موضوع یا حکم به شراب ملحق است و آنچه که زیادش مستی می آورد، کم و زیادش حرام است و اگر فرضاً در بعضی از مزاج ها یا در بعضی از مناطق یا به سبب عادت به آن مستی نیاورد، موجب حرام نبودن آن نیست.» (ترجمه تحریر الوسیله، ج2، ص176، م16)

شرایط استثنایی جواز مشروط: اضطرار و انحصار

جواز مصرف حرام در شرایط اضطرار، یک قاعده کلی فقهی است؛ اما این قاعده برای شراب، با محدودیت های بسیار شدیدتری همراه است. مراجع عظام تقلید برای جواز مشروط مصرف شراب برای درمان، دو شرط اصلی «اضطرار» و «انحصار» را مطرح کرده اند و تحقق همزمان این دو شرط، خود مستلزم رعایت پنج مورد اساسی است:

1. تشخیص پزشک متخصص و متدین: جواز مصرف شراب باید بر اساس تشخیص یک پزشک متخصص، حاذق، امین و دارای تعهد دینی باشد. صرفاً تشخیص هر پزشکی کافی نیست، زیرا پزشک باید به لحاظ شرعی و اخلاقی مورد اعتماد باشد و تشخیص او عاری از هرگونه تعصب یا نفع شخصی باشد.
2. یقین یا اطمینان به قابلیت درمان: بیمار یا پزشک معالج باید به قابلیت درمان بیماری با مصرف شراب، یقین یا حداقل اطمینان کامل داشته باشند. صرف احتمال یا ظن به تأثیرگذاری کفایت نمی کند.
3. انحصار درمان: باید یقین حاصل شود که هیچ داروی حلال، جایگزین و مؤثر دیگری برای آن بیماری وجود ندارد. این یکی از سخت ترین شروط است، چرا که با پیشرفت های علم پزشکی، یافتن چنین موردی بسیار نادر است. اگر حتی یک جایگزین حلال، هرچند با سختی بیشتر یا طولانی تر شدن دوره درمان وجود داشته باشد، مصرف شراب جایز نخواهد بود.
4. خطر جانی یا ضرر شدید و غیرقابل تحمل: ترک درمان با شراب باید منجر به خطر جانی (هلاکت) یا ضرر شدید و غیرقابل جبران به سلامت فرد شود که تحمل آن فراتر از طاقت معمول باشد. بیماری های عادی یا دردهایی که با صبر و تحمل قابل مدیریت هستند، شامل این حکم نمی شوند.
5. مصرف به مقدار ضرورت: در صورت تحقق تمامی شرایط فوق، مصرف شراب باید دقیقاً به همان مقداری باشد که برای رفع ضرورت و درمان بیماری لازم است و از آن تجاوز نکند. حتی یک قطره بیشتر از حد نیاز نیز جایز نیست.

این پنج شرط باید همزمان و با قطعیت بالا محقق شوند تا بتوان به جواز مشروط مصرف شراب برای درمان فکر کرد. هرگونه تخلف از یکی از این شروط، موجب حرمت آن خواهد بود.

دیدگاه فقهای معاصر درباره درمان با شراب

مراجع عظام تقلید در عصر حاضر، با توجه به پیشرفت های پزشکی و سهولت دسترسی به داروهای جایگزین، در مسئله جواز مصرف شراب برای درمان، احتیاط و سخت گیری فراوانی به خرج داده اند:

• امام خمینی (ره): ایشان در فتوای خود، جواز مداوا با مسکرات را در صورت انحصار درمان و خطر هلاکت، خالی از قوت ندانسته اند، اما با تأکید بر احتیاط و صبر فرموده اند: «البته شدت مسأله شراب بر کسی مخفی نیست، پس شخص مریض به خوردن و معالجه با آن عجله نکند مگر آن که در صورت ترک مداوا با آن ولو به سبب موافقت عده ای از اطبای حاذق و صاحب دیانت و درایت ببیند که هلاکت یا مانند آن، به جانش می رسد، وگرنه باید بر مشقت صبر کند که شاید حضرت باری تعالی وقتی ببیند که او بر دینش محافظت دارد او را عافیت دهد، یا به جهت صبرش، به او ثواب جزیل عطا کند.» این فتوای امام (ره) نشان دهنده سخت گیری شدید و لزوم صبر بر بیماری در صورت وجود کوچک ترین شکی در انحصار درمان است.
• حضرت آیت الله خامنه ای (دام ظله): ایشان نیز معالجه با شراب و سایر مسکرات را در صورتی که یقین داشته باشد بیماری قابل علاج بوده و علاج هم، منحصر در استعمال آن است و عدم استعمال، منجر به مرگ یا چیزی نزدیک آن می شود، به مقدار ضرورت، جایز می دانند.
• حضرت آیت الله سیستانی (دام ظله): فتوای ایشان نیز مشابه سایر مراجع است و جواز را در شرایط انحصار درمان و خطر جانی، به مقدار ضرورت می دانند.
• حضرت آیت الله مکارم شیرازی (دام ظله): ایشان تأکید بسیار شدیدی بر «انحصار قطعی» و «عدم وجود جایگزین» دارند. ایشان صراحتاً بیان می دارند که: «خوردن شراب تنها در صورتی جایز است که ضرورت قطعی پیدا کند و داروی منحصر به فرد باشد و جانشینی نداشته باشد و غالباً چنین نیست. یعنی خواصی که برای شراب برشمرده می شود بدین گونه نیست که هیچ دارویی نتواند مانند آن و در حد آن مؤثر نباشد.» (احکام پزشکی، مکارم شیرازی، ص 228) این فتوای ایشان، با صراحت بیشتری بر نادر بودن شرایط انحصار تأکید دارد و عملاً راه را برای توجیه مصرف شراب برای درمان می بندد.

حجت الاسلام علی اکبر کاظمی، کارشناس مرکز ملی پاسخگویی، نیز در این باره گفته است: «از نظر پزشکی هیچ گاه درمان قطعی برای شراب و مسکرات ثابت نشده است. با این حال اگر بیماری باشد که متخصصان امر به شرط دیانت، تنها راه درمان را شراب معرفی کنند به گونه ای که در صورت عدم درمان، منجر به مرگ می شود، به مقدار ضرورت اشکالی ندارد. همچنان که در حکم «أکل میت» نیز چنین حکمی را داریم که شاید تاکنون مصداقی نداشته و یا به صورت انگشت شمار اتفاق افتاده که فردی در شرایط گرسنگی، مجبور به خوردن مردار باشد. درباره شراب نیز همین گونه است و بعید است درمان بیماری ای منحصر در شراب باشد.» این دیدگاه نیز بر این نکته تأکید دارد که در عمل، موارد انحصار به شراب برای درمان بسیار نادر یا حتی ناموجود هستند.

حکم مصرف داروهای حاوی الکل (غیر مست کننده)

لازم است تفاوت بین شراب مست کننده و داروهای حاوی درصد کمی الکل را در نظر بگیریم. بسیاری از داروهای پزشکی، دهان شویه ها، و مواد ضدعفونی کننده ممکن است حاوی الکل باشند؛ اما این الکل معمولاً به حدی نیست که موجب مستی شود و غلظت آن نیز ممکن است متفاوت باشد (مانند الکل طبی یا اتانول که خواص شیمیایی دارد).
اگر الکل موجود در دارو، به حدی باشد که مست کننده نباشد و صرفاً به عنوان حلال یا نگهدارنده به کار رفته باشد، مصرف آن به فتوای بسیاری از مراجع جایز است. نکته کلیدی در اینجا «مست کننده بودن» آن مایع است. اگر دارو مست کننده نباشد، حکم شراب را ندارد. اما در هر صورت، احتیاط و مشورت با مرجع تقلید برای اطمینان بیشتر توصیه می شود. در مورد الکل طبی و صنعتی که برای مصارف خارجی (ضدعفونی) استفاده می شود و مست کننده نیستند نیز همین حکم جاری است.

نگاه علم پزشکی نوین به الکل درمانی

در کنار مباحث فقهی، بررسی دیدگاه علم پزشکی نوین در مورد مصرف الکل برای درمان، به روشن شدن ابعاد این موضوع کمک شایانی می کند. علم پزشکی، بر خلاف باورهای نادرست و قدیمی، نه تنها الکل را داروی انحصاری نمی داند، بلکه بر مضرات جدی و اثبات شده آن تأکید دارد.

مضرات اثبات شده الکل بر سلامت جسم و روان

امروزه، تحقیقات علمی گسترده و اجماع جهانی پزشکی بر مضرات بی شمار الکل بر سلامت جسم و روان انسان گواهی می دهد. مصرف الکل حتی در مقادیر کم نیز می تواند عوارض جانبی متعددی داشته باشد و در بلندمدت منجر به بیماری های جدی شود:

1. آسیب های کبدی: کبد مهم ترین عضو در متابولیسم الکل است و مصرف طولانی مدت آن می تواند منجر به کبد چرب، هپاتیت الکلی و در نهایت سیروز کبدی (نارسایی مزمن کبد) شود که اغلب کشنده است.
2. آسیب های مغزی و عصبی: الکل یک ماده سمی برای سلول های مغزی است. مصرف آن می تواند منجر به کاهش حافظه، اختلال در تمرکز، آسیب به اعصاب محیطی، و افزایش خطر ابتلا به بیماری های نورودژنراتیو شود. اعتیاد به الکل نیز خود یک بیماری مغزی پیچیده است.
3. مشکلات قلبی-عروقی: هرچند گاهی ادعاهای نادرستی درباره فواید اندک الکل برای قلب مطرح می شود، اما شواهد علمی نشان می دهد که مصرف منظم الکل می تواند به عضله قلب آسیب رسانده (کاردیومیوپاتی الکلی)، فشار خون را افزایش داده و خطر سکته مغزی و آریتمی قلبی را بالا ببرد.
4. افزایش خطر سرطان: الکل به عنوان یک ماده سرطان زا شناخته شده است و مصرف آن خطر ابتلا به انواع سرطان ها از جمله سرطان دهان، حلق، حنجره، مری، کبد، روده بزرگ و سینه را به طور قابل توجهی افزایش می دهد.
5. ضعف سیستم ایمنی: الکل می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند و فرد را در برابر عفونت ها آسیب پذیرتر سازد.
6. مشکلات روانی و اعتیاد: الکل با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، می تواند موجب اختلالات خلقی، اضطراب، افسردگی و تشدید بیماری های روانی شود. مهم تر از همه، پتانسیل بالای اعتیاد به الکل است که زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی را تباه می کند.
7. مشکلات گوارشی: مصرف الکل می تواند به دستگاه گوارش آسیب رسانده و منجر به گاستریت (التهاب معده)، زخم معده، پانکراتیت (التهاب پانکراس) و مشکلات جذب مواد مغذی شود.

«پزشکی نوین با قاطعیت تأکید می کند که الکل نه تنها یک داروی شفابخش نیست، بلکه خود عامل بسیاری از بیماری های جسمی و روانی است و به ندرت می توان شرایطی را یافت که در آن الکل تنها گزینه درمانی باشد.»

عدم تایید الکل به عنوان داروی انحصاری و حیاتی

با پیشرفت های چشمگیر در علم داروسازی و پزشکی، امروزه برای تقریباً تمامی بیماری ها، جایگزین های درمانی حلال و مؤثر وجود دارد. دیگر دوران استفاده از الکل برای بیهوشی یا ضدعفونی به روش های ابتدایی گذشته است. داروهای بیهوشی مدرن، آنتی بیوتیک ها، مسکن ها و داروهای تخصصی برای انواع بیماری ها در دسترس هستند که هیچ نیازی به استفاده از شراب یا الکل مست کننده ندارند.

پزشکان متعهد و متخصص در سراسر جهان، همواره به دنبال یافتن بهترین و کم خطرترین روش های درمانی هستند و در اکثریت قریب به اتفاق موارد، الکل درمانی را توصیه نمی کنند. موارد بسیار نادری که ممکن است درصد کمی الکل به عنوان حلال یا نگهدارنده در دارو استفاده شود، با «شراب مست کننده» متفاوت است و در فقه نیز حکم متفاوتی دارد، همان طور که پیش تر ذکر شد.

بنابراین، ادعای «انحصار درمان به شراب» در علم پزشکی نوین تقریباً بی اساس است و از این رو، تحقق شرط «انحصار» برای جواز شرعی مصرف شراب برای درمان، بسیار دشوار یا حتی غیرممکن به نظر می رسد. این امر با توصیه های مراجع تقلید مبنی بر نادر بودن این شرایط، همخوانی کامل دارد.

توصیه ها و راهکارهای تکمیلی

علاوه بر درک احکام شرعی و دیدگاه پزشکی، توجه به راهکارهای عملی برای حفظ سلامت روحی و جسمی در چارچوب آموزه های اسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است. این توصیه ها، به مسلمانان کمک می کند تا در مسیر بندگی و حفظ سلامت خود، قدم های استوارتری بردارند.

دوری از مجالس و محیط های آلوده به مشروبات الکلی

یکی از راه های پیشگیری از گرفتار شدن در گناه و حفظ ایمان، دوری از محیط هایی است که در آن گناه رواج دارد. شرکت در مجالسی که در آن مشروبات الکلی توزیع و مصرف می شود، از نظر شرعی دارای حکم خاصی است. به فتوای اکثر مراجع، چنانچه شرکت در چنین مجلسی، تأیید عمل حرام آنها به حساب آید یا موجب هتک حرمت دین شود، جایز نیست. حتی اگر حضور در این مجالس صرفاً برای شرکت در یک جشن یا مراسم باشد و خود فرد شراب ننوشد، اما به دلیل فضای حاکم بر مجلس و قبح شکنی، ممکن است عواقب معنوی و اخلاقی منفی داشته باشد. دوری از چنین محیط هایی به فرد کمک می کند تا از تأثیرات سوء روانی و اجتماعی شراب خواری در امان بماند و از وسوسه های احتمالی دور شود.

راهکارهای عملی برای ترک مصرف الکل و توبه

برای افرادی که به هر دلیل درگیر مصرف الکل شده اند و خواهان بازگشت و توبه هستند، راهکارهای عملی و مؤثر وجود دارد. توبه از مصرف الکل، همچون توبه از هر گناه دیگری، نیازمند تصمیم قاطع و اراده ای محکم است و پشتوانه آن ایمان به خداوند و روز رستاخیز است که شخص نتیجه اعمالش را در سرای دیگر می بیند. برخی از این راهکارها عبارتند از:

1. تصمیم قاطع و اراده قوی: اولین قدم برای ترک هر اعتیادی، تصمیم جدی و قاطع از سوی خود فرد است. بدون این اراده، سایر راهکارها چندان مؤثر نخواهند بود.
2. قطع ارتباط با عوامل و محیط های مشوق: شناسایی و قطع ارتباط با دوستان، مکان ها و موقعیت هایی که فرد را به مصرف الکل ترغیب می کنند، حیاتی است. این تغییر محیط و دایره ارتباطات، نقش مهمی در موفقیت ترک دارد.
3. توجه به مضرات جسمانی و معنوی: آگاهی کامل از آسیب های جسمی، روانی، خانوادگی و معنوی مصرف الکل، می تواند انگیزه فرد را برای ترک افزایش دهد. مطالعه آیات و روایات مرتبط و آگاهی از هشدارهای پزشکی در این زمینه بسیار کمک کننده است.
4. استفاده از کمک متخصصان: در بسیاری از موارد، ترک الکل نیازمند حمایت پزشکی و روان شناختی است. کمک گرفتن از پزشکان متخصص اعتیاد، روان شناسان، و مشاوران متدین می تواند در مدیریت علائم ترک و حفظ ثبات روحی فرد مؤثر باشد.
5. پناه بردن به معنویت و دین: تقویت ارتباط با خداوند، انجام عبادات (نماز، دعا، تلاوت قرآن)، و حضور در مجالس مذهبی، نقش بی بدیلی در تقویت اراده و آرامش روحی فرد ایفا می کند. توجه به رحمت الهی و اهمیت توبه، راه را برای بازگشت و جبران گناهان هموار می سازد.
6. جایگزینی فعالیت های سالم: جایگزین کردن اوقاتی که قبلاً به مصرف الکل می گذشت با فعالیت های سالم و لذت بخش مانند ورزش، مطالعه، هنرهای مختلف یا کمک به دیگران، می تواند به فرد در گذراندن این دوران کمک کند.

توصیه به صبر، توکل و انتخاب راه های درمانی حلال

در مواجهه با بیماری ها و سختی های زندگی، صبر و توکل بر خداوند، از آموزه های اساسی اسلام است. مؤمنین همواره باید در پی یافتن راه های درمانی حلال و مجاز باشند و از توسل به راه های حرام، حتی اگر به ظاهر آسان تر یا سریع تر به نظر برسند، پرهیز کنند. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ» (و هر کس از خدا پروا کند، خدا برای او راه برون شویی قرار می دهد و از جایی که گمان نمی برد به او روزی می دهد). این آیه نشان دهنده آن است که تقوا و رعایت حدود الهی، درهای رحمت و راهگشایی را به روی انسان می گشاید.

صبر بر مشقت های بیماری و جستجوی راه های درمانی حلال، پاداش معنوی فراوانی در پی دارد. خداوند متعال وعده داده است که صابرین را بی حساب پاداش خواهد داد. همواره باید به این باور داشت که خداوند شفا را در حرام قرار نداده و راه های حلال، اگرچه ممکن است گاهی طولانی تر به نظر برسند، اما مطمئن تر و بابرکت تر هستند. پزشکان حاذق و متدین نیز همواره توصیه به استفاده از داروهای مجاز و حلال می کنند و بر آن تأکید دارند.

نتیجه گیری

از آنچه گفته شد، به وضوح می توان دریافت که حکم شرعی خوردن شراب برای درمان، در اسلام بر پایه حرمت قطعی استوار است. آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) به صراحت شراب را «رجس»، «عمل شیطان» و «درد نه درمان» معرفی کرده اند و بر مفاسد بی شمار آن بر جسم، روح، اخلاق و اجتماع تأکید دارند. این مبانی، اصل اولیه حرمت مطلق مصرف شراب را شکل می دهند.

با این حال، فقه اسلامی در شرایط بسیار خاص و استثنایی «اضطرار» و «انحصار»، جواز مشروطی برای مصرف مواد حرام قائل شده است. اما در مورد شراب، این جواز با سخت گیری های فراوان و پنج شرط اساسی همراه است که تحقق همزمان آنها در عمل بسیار نادر یا حتی ناممکن است. این شروط شامل تشخیص پزشک متخصص متدین، یقین به قابلیت درمان، انحصار قطعی درمان (یعنی عدم وجود هیچ جایگزین حلال و مؤثر)، خطر جانی یا ضرر شدید غیرقابل تحمل، و مصرف صرفاً به مقدار ضرورت است. فتاوای مراجع عظام تقلید، از جمله امام خمینی (ره)، آیت الله خامنه ای، آیت الله سیستانی و آیت الله مکارم شیرازی، همگی بر این سخت گیری ها و ندرت وقوع چنین شرایطی تأکید دارند.

از سوی دیگر، علم پزشکی نوین نیز «الکل درمانی» را به عنوان یک روش انحصاری و حیاتی تأیید نمی کند و بر مضرات اثبات شده الکل بر سلامت جسم و روان، از جمله آسیب های کبدی، مغزی، قلبی، افزایش خطر سرطان و اعتیاد، اذعان دارد. با پیشرفت های داروسازی، تقریباً برای تمامی بیماری ها جایگزین های درمانی حلال و مؤثر وجود دارد و ادعای انحصار درمان به شراب، در دنیای امروز تقریباً بی اساس است.

بنابراین، وظیفه هر مسلمان، حفظ سلامت جسم و روح در چارچوب احکام الهی و انتخاب همواره راه های درمانی حلال است. توکل بر خداوند، صبر بر مشقت ها و دوری از محیط های آلوده به مشروبات الکلی، راهکارهای عملی هستند که به مؤمنین در مسیر حفظ دین و سلامت یاری می رسانند. در نهایت، باید به این باور قلبی رسید که خداوند متعال شفا را در آنچه حرام کرده، قرار نداده است و همواره راهگشای بندگان صالح خود خواهد بود.