مهاجرت سارها Starling Migration

هر ساله با فرارسیدن فصل پاییز و زمستان شاهد یکی از شگفت انگیزترین پدیده های دنیای پرندگان هستیم: مهاجرت سارها. این پرندگان کوچک اما پرجمعیت با تشکیل دسته های عظیم و انجام حرکات موزون و هماهنگ در آسمان منظره ای خیره کننده خلق می کنند که از آن به عنوان «مرمریشن» یاد می شود. این سفر طولانی و پیچیده نه تنها برای بقای خود سارها حیاتی است بلکه نقش مهمی در اکوسیستم مناطقی دارد که از آن عبور می کنند یا در آن زمستان گذرانی می کنند. درک این پدیده از دلایل مهاجرت گرفته تا جزئیات رفتار گروهی آن ها بینش عمیقی نسبت به سازوکارهای طبیعت و هوش جمعی در دنیای حیوانات به ما می دهد. این مقاله به بررسی جامع جنبه های مختلف زندگی سارها با تمرکز بر مهاجرت و پدیده مرمریشن می پردازد تا ابعاد این پرنده سحرانگیز را برای شما روشن کند.

معرفی پرنده سار

سارها (Starlings) پرندگانی کوچک تا متوسط از خانواده Sturnidae هستند که به دلیل هوش توانایی تقلید صدا و رفتار اجتماعی پیچیده شان شناخته می شوند. این پرندگان اغلب در دسته های بزرگ دیده می شوند به خصوص در فصل مهاجرت و زمستان گذرانی. سارها ظاهری براق و اغلب تیره دارند که ممکن است در نور با رنگ های متالیک سبز بنفش یا آبی بدرخشند. منقار آن ها معمولاً بلند نوک تیز و کمی خمیده است که برای جستجو در خاک و سوراخ ها مناسب است. پاهای قوی آن ها امکان راه رفتن و جستجو روی زمین را فراهم می کند. سارها در زیستگاه های متنوعی از جمله مناطق شهری روستایی کشاورزی جنگل های باز و علفزارها یافت می شوند و سازگاری بالایی با محیط های مختلف از جمله محیط های انسانی از خود نشان می دهند.

اطلاعات کلی پرنده سار

پرندگان خانواده سارها که شامل حدود ۱۲۳ گونه مختلف هستند ابعاد و وزن های متفاوتی دارند اما گونه های رایج مانند سار معمولی (Sturnus vulgaris) معمولاً طولی حدود ۲۰ تا ۲۳ سانتی متر و وزنی بین ۶۰ تا ۱۰۰ گرم دارند. طول عمر این پرندگان در طبیعت نسبتاً کوتاه است و معمولاً کمتر از ۵ سال زندگی می کنند هرچند در شرایط حفاظت شده یا در قفس ممکن است عمر طولانی تری داشته باشند. سارها پرندگانی پرانرژی و فعال هستند و به سرعت و به صورت مستقیم پرواز می کنند. آن ها صداهای متنوعی تولید می کنند و بسیاری از گونه ها به ویژه میناها توانایی شگفت انگیزی در تقلید صداهای محیط از جمله صدای حیوانات دیگر و حتی کلمات انسانی دارند. این ویژگی آن ها را در میان پرنده دوستان محبوب کرده است.

خانواده سارها و میناها پرندگان مقلد

خانواده Sturnidae یک گروه متنوع از پرندگان گنجشک سان را در بر می گیرد که به طور سنتی به دو زیرخانواده اصلی سارها و میناها تقسیم می شدند هرچند مطالعات ژنتیکی جدید دسته بندی های دقیق تری را پیشنهاد کرده اند. وجه اشتراک بسیاری از اعضای این خانواده توانایی قابل توجه در تقلید صدا است. این قابلیت در گونه های مینا (Mynas) به ویژه مینای تپه ای (Gracula religiosa) بسیار برجسته است و آن ها را به پرندگان زینتی محبوبی تبدیل کرده است. سارها نیز اگرچه به اندازه میناها شهرت ندارند اما می توانند صداهای مختلفی از محیط خود از جمله صدای سایر پرندگان و حتی صداهای مکانیکی را یاد گرفته و تکرار کنند. این توانایی مقلد بودن نقش مهمی در ارتباطات اجتماعی و جفت یابی در این پرندگان ایفا می کند.

انواع پرنده سار

خانواده سارها (Sturnidae) بسیار متنوع است و گونه های متعددی در سراسر جهان به ویژه در مناطق گرمسیری و معتدله اوراسیا و آفریقا پراکنده اند. این تنوع شامل پرندگانی با ظاهر اندازه و رفتارهای متفاوت است. در حالی که سار معمولی شناخته شده ترین عضو این خانواده در بسیاری از نقاط جهان است گونه های دیگری مانند سار صورتی انواع میناها و سارهای براق آفریقایی نیز در این خانواده جای می گیرند. هر گونه ویژگی های منحصر به فرد خود را دارد که آن را با زیستگاه و سبک زندگی خاص خود تطبیق داده است. شناخت این تنوع به درک بهتر اکولوژی و تکامل این گروه جالب از پرندگان کمک می کند.

سار معمولی

سار معمولی (Sturnus vulgaris) شاید رایج ترین و شناخته شده ترین گونه از خانواده سارها باشد که بومی بخش های وسیعی از اروپا و آسیا است اما به طور گسترده ای به مناطق دیگر مانند آمریکای شمالی استرالیا نیوزیلند و آفریقای جنوبی معرفی شده و در آنجا جمعیت های بزرگی را تشکیل داده است. این پرنده در فصل تولید مثل دارای پرهای سیاه براق با تلالو فلزی سبز و بنفش است اما در پاییز و زمستان نوک پرهای آن سفید می شود و ظاهری خالدار پیدا می کند. منقار آن در زمستان تیره و در فصل بهار برای جفت گیری زرد روشن می شود. سارهای نابالغ ظاهری خاکستری مایل به قهوه ای و کدرتر دارند. سار معمولی پرنده ای بسیار اجتماعی است و اغلب در دسته های بزرگ به ویژه در هنگام تغذیه استراحت و مهاجرت دیده می شود.

مینای هندی پرنده ای مشابه سار

مینای هندی (Acridotheres tristis) که گاهی به آن سار هندی نیز گفته می شود یکی دیگر از اعضای خانواده سارها است که شباهت هایی با سار معمولی دارد اما تفاوت های ظاهری مشخصی نیز دارد. این پرنده بومی آسیا است اما به دلیل معرفی توسط انسان در بسیاری از نقاط جهان از جمله استرالیا نیوزیلند آفریقای جنوبی و بخش هایی از آمریکای شمالی پراکنده شده و در برخی مناطق به عنوان گونه ای مهاجم شناخته می شود. مینای هندی دارای بدنی قهوه ای تیره سر و گردن سیاه منقار و پاهای زرد روشن و لکه های سفید بزرگی روی بال ها است که هنگام پرواز قابل مشاهده است. برخلاف سار معمولی که در زمستان خالدار می شود مینای هندی در تمام فصول ظاهر نسبتاً ثابتی دارد. این پرنده نیز بسیار اجتماعی و پر سر و صدا است و به سازگاری بالا با محیط های شهری شهرت دارد.

مینای برهمنی یا سار کاکل سیاه

مینای برهمنی یا سار کاکل سیاه (Sturnia pagodarum) گونه ای دیگر از خانواده سارها است که عمدتاً در مناطق گرمسیری جنوب آسیا به ویژه هند نپال و سری لانکا یافت می شود. این پرنده ظاهری بسیار متمایز دارد. بدن آن قهوه ای مایل به زرد روشن است در حالی که سر گردن و کاکل آن سیاه براق است. یک نوار سفید بالای چشم آن امتداد دارد و عنبیه چشم آن نیز روشن است. منقار این گونه زرد با پایه ای آبی رنگ است. مینای برهمنی اغلب در جنگل های باز مناطق کشاورزی و باغ ها دیده می شود و معمولاً در جفت ها یا گروه های کوچک فعالیت می کند. این گونه نیز مانند بسیاری از سارها از انواع حشرات و میوه ها تغذیه می کند.

سار بنفش

سار بنفش (Cinnyricinclus leucogaster) گونه ای خیره کننده از خانواده سارها است که در مناطق وسیعی از آفریقا در جنوب صحرای بزرگ آفرا یافت می شود. این پرنده به دلیل رنگ آمیزی جنسی بسیار متفاوتش شناخته شده است. نرها دارای پشت و بال های بنفش براق متالیک و شکم و سینه سفید خالص هستند در حالی که ماده ها و پرندگان جوان دارای پرهای قهوه ای با نوارهای تیره تر در زیر بدن هستند. این تفاوت ظاهری نقش مهمی در جفت یابی دارد. سار بنفش عمدتاً میوه خوار است و در جنگل های باز و ساواناها زندگی می کند. این گونه نیز اغلب به صورت گروهی دیده می شود و به دلیل رنگ های زیبای نرها مورد توجه علاقه مندان به پرندگان قرار دارد.

مرمریشن Murmuration

پدیده مرمریشن به پرواز هماهنگ و متراکم دسته های بزرگ سارها معمولاً سار معمولی قبل از استراحت شبانه در یک محل مشترک گفته می شود. این نمایش هوایی شگفت انگیز شامل هزاران یا حتی میلیون ها پرنده است که به صورت یکپارچه در آسمان حرکت می کنند شکل های متغیر و پیچیده ای را ایجاد کرده و به نظر می رسد که یک موجود واحد هستند. دانشمندان هنوز به طور کامل دلیل این رفتار را درک نکرده اند اما چندین نظریه اصلی وجود دارد. یکی از مهم ترین دلایل دفاع در برابر شکارچیان مانند شاهین ها است؛ حضور در یک گروه بزرگ و متراکم شناسایی و شکار یک فرد را برای شکارچی دشوارتر می کند و حرکات ناگهانی گروه می تواند شکارچی را گیج کند. نظریه های دیگر شامل تبادل اطلاعات در مورد منابع غذایی یا محل های استراحت مناسب و یا صرفاً یک رفتار اجتماعی برای جمع شدن قبل از شب است. مطالعات اخیر نشان می دهد که هر پرنده در مرمریشن تنها به هفت پرنده اطراف خود توجه می کند و با حفظ فاصله و سرعت نسبی با آن ها این هماهنگی عظیم شکل می گیرد رفتاری که بیشتر شبیه به سیستم های فیزیکی پیچیده است تا یک رهبری مرکزی.

زیستگاه پرنده سار

سارها سازگاری بالایی با انواع زیستگاه ها دارند اما بسته به گونه ترجیحات متفاوتی نشان می دهند. سار معمولی که موضوع اصلی مهاجرت های بزرگ است به ویژه در مناطق معتدله یافت می شود و به خوبی با محیط های انسانی سازگار شده است. این پرندگان در زیستگاه های باز مانند علفزارها زمین های کشاورزی پارک ها و باغ ها زندگی می کنند. آن ها برای لانه سازی به حفره ها نیاز دارند که این حفره ها می توانند در تنه درختان صخره ها یا سازه های انسانی مانند ساختمان ها و پل ها باشند. دسته های بزرگ سارها اغلب در مناطق شهری یا حومه شهر که منابع غذایی و پناهگاه مناسبی فراهم می کنند شب را سپری می کنند. گونه های دیگر سارها ممکن است ترجیحات زیستگاهی متفاوتی داشته باشند؛ برای مثال برخی در جنگل های متراکم تر زندگی می کنند در حالی که برخی دیگر در مناطق نیمه بیابانی یا ساواناها یافت می شوند.

پراکنش پرنده سار

خانواده سارها (Sturnidae) پراکنش گسترده ای در سراسر جهان دارند اما مرکز تنوع آن ها در اوراسیا و آفریقا است. به طور طبیعی این پرندگان در بخش های وسیعی از اروپا و آسیا و همچنین در سراسر قاره آفریقا یافت می شوند. تنها یک جنس بومی اقیانوس آرام جنوبی و شمال شرقی استرالیا وجود دارد. با این حال به دلیل معرفی توسط انسان به ویژه سار معمولی و مینای هندی این خانواده اکنون در قاره های دیگر نیز حضور دارند. سار معمولی به طور موفقیت آمیزی در آمریکای شمالی استرالیا نیوزیلند و بسیاری از جزایر اقیانوسی جمعیت های پایداری ایجاد کرده است. این پراکنش گسترده و موفقیت در استقرار در مناطق جدید نشان دهنده سازگاری بالا و توانایی رقابتی این پرندگان است هرچند در برخی مناطق باعث نگرانی برای گونه های بومی شده اند.

تغذیه پرنده سار

رژیم غذایی سارها بسیار متنوع و اغلب همه چیزخوار است اما بسته به فصل و دسترسی به منابع ممکن است تغییر کند. در فصل تولید مثل که نیاز به پروتئین برای رشد جوجه ها بالا است سارها عمدتاً از حشرات و بی مهرگان کوچک مانند کرم خاکی حلزون و عنکبوت تغذیه می کنند. آن ها مهارت خاصی در جستجوی غذا در خاک دارند و با فرو بردن منقار بسته در زمین و باز کردن آن خاک را کنار می زنند تا طعمه های مخفی را پیدا کنند. در اواخر تابستان و پاییز رژیم غذایی آن ها به سمت میوه ها توت ها دانه ها و غلات تغییر می کند. این تغییر رژیم غذایی در آمادگی برای مهاجرت و ذخیره انرژی نقش دارد. سارها همچنین از زباله های انسانی و پسماندهای غذایی در مناطق شهری تغذیه می کنند که این موضوع به سازگاری آن ها با محیط های انسانی کمک کرده است.

تولید مثل پرنده سار

سارها معمولاً در فصل بهار و تابستان اقدام به تولید مثل می کنند. اکثر گونه های این خانواده به ویژه سار معمولی از لانه های حفره ای استفاده می کنند. آن ها نمی توانند خودشان حفره ایجاد کنند بنابراین از حفره های طبیعی در درختان شکاف های صخره ها یا حفره های ایجاد شده توسط سایر حیوانات مانند دارکوب ها استفاده می کنند. در مناطق شهری آن ها به راحتی در سوراخ ها و شکاف های ساختمان ها زیر شیروانی ها یا داخل لوله ها لانه می سازند. لانه داخل حفره با استفاده از مواد نرم مانند علف های خشک برگ ها پرها خزه و گاهی اوقات مواد مصنوعی مانند پلاستیک یا کاغذ ساخته می شود. ماده معمولاً ۴ تا ۶ تخم آبی کمرنگ یا سفید می گذارد که هر دو والد در حدود ۱۱ تا ۱۵ روز روی آن ها می خوابند. جوجه ها پس از تولد بی پر و ناتوان هستند و هر دو والد آن ها را تغذیه می کنند. جوجه ها پس از حدود سه هفته لانه را ترک می کنند اما برای مدت کوتاهی همچنان توسط والدین تغذیه می شوند.

نقش پرنده سار در طبیعت

سارها در اکوسیستم نقش دوگانه ای ایفا می کنند که می تواند هم مفید و هم مضر باشد به ویژه در مناطقی که به تازگی معرفی شده اند. در زیستگاه های بومی خود آن ها به کنترل جمعیت حشرات به ویژه آفات کشاورزی کمک می کنند. رژیم غذایی حشره خوار آن ها در فصل تولید مثل می تواند فشار آفات را بر محصولات کاهش دهد. همچنین با خوردن میوه ها و توت ها و دفع دانه ها در مکان های جدید در پراکنش بذر گیاهان و تنوع زیستی نقش دارند. با این حال در مناطقی که به عنوان گونه مهاجم معرفی شده اند سارها می توانند مشکلات قابل توجهی ایجاد کنند. آن ها با گونه های بومی برای منابع غذایی و مکان های لانه سازی رقابت می کنند و می توانند جمعیت پرندگان بومی را کاهش دهند. دسته های بزرگ آن ها می توانند به محصولات کشاورزی مانند میوه ها و غلات آسیب برسانند و فضولات آن ها در مناطق استراحت شبانه می تواند باعث آلودگی و آسیب به سازه ها شود.

سار صورتی

سار صورتی (Pastor roseus) گونه ای بسیار جذاب و مهاجر از خانواده سارها است که به دلیل رنگ آمیزی خاص خود شناخته می شود. این پرنده بومی مناطق استپ و بیابانی آسیای مرکزی و جنوب غربی آسیا است و مهاجرت های طولانی و نامنظمی دارد که اغلب با طغیان ملخ ها مرتبط است. سار صورتی به صورت کلنی تولید مثل می کند و این کلنی ها معمولاً در مناطقی با فراوانی غذای ناگهانی مانند هجوم ملخ ها تشکیل می شوند. ظاهر متمایز و رفتار وابسته به منابع غذایی ناپایدار این گونه را از سایر سارها متمایز می کند.

مشخصات پرنده سار صورتی

سار صورتی پرنده ای با جثه متوسط است که حدود ۱۹-۲۲ سانتی متر طول دارد. نر بالغ در فصل تولید مثل دارای ظاهری بسیار چشمگیر است: سر گردن بال ها و دم سیاه براق با تلالو آبی یا بنفش است در حالی که پشت سینه و شکم آن صورتی روشن است. یک کاکل کوتاه سیاه روی سر دارد که در مواقع هیجان زده شدن قابل مشاهده تر است. منقار آن صورتی با نوک تیره است. ماده ها و پرندگان جوان رنگ های کدرتری دارند و صورتی بدن کمرنگ تر یا مایل به قهوه ای است. این رنگ آمیزی منحصر به فرد سار صورتی را به راحتی از سایر گونه های سار قابل تشخیص می سازد.

رفتار و عادات سار صورتی

سار صورتی پرنده ای بسیار اجتماعی است و به صورت کلنی های بزرگ تولید مثل می کند. این کلنی ها می توانند شامل هزاران جفت باشند. رفتار آن ها به شدت با دسترسی به منابع غذایی به ویژه ملخ ها مرتبط است. آن ها به صورت گروهی به شکار ملخ ها می پردازند و می توانند در مدت کوتاهی تعداد زیادی ملخ را از بین ببرند. پس از فصل تولید مثل سار صورتی به صورت دسته های بزرگ مهاجرت می کند و زمستان را در مناطق گرم تر مانند هند و بخش هایی از آفریقا سپری می کند. مهاجرت و پراکنش آن ها به شدت به دنبال طغیان های ملخ در مناطق مختلف وابسته است و به همین دلیل الگوی مهاجرتی آن ها می تواند نامنظم باشد.

تفاوت سار صورتی با سار

تفاوت اصلی بین سار صورتی و سار معمولی (یا سایر گونه های سار) در ظاهر است. سار صورتی بالغ به ویژه نر در فصل تولید مثل دارای رنگ صورتی مشخصی در بدن است که در سار معمولی (سیاه براق و خالدار در زمستان) وجود ندارد. همچنین سار صورتی دارای کاکل است که در سار معمولی دیده نمی شود. از نظر رفتاری سار صورتی وابستگی بیشتری به منابع غذایی ناگهانی مانند طغیان ملخ ها دارد و الگوی مهاجرتی آن می تواند نامنظم تر و وابسته به این طغیان ها باشد در حالی که سار معمولی الگوی مهاجرتی منظم تری بین مناطق تولید مثل در شمال و مناطق زمستان گذرانی در جنوب دارد. زیستگاه تولید مثل آن ها نیز متفاوت است؛ سار صورتی در استپ ها و مناطق نیمه بیابانی تولید مثل می کند در حالی که سار معمولی در طیف وسیع تری از زیستگاه های معتدله از جمله مناطق شهری یافت می شود.

پراكنش و زيستگاه سار صورتي در ايران و جهان

سار صورتی پرنده ای مهاجر است که منطقه تولید مثل اصلی آن در استپ ها و مناطق نیمه بیابانی آسیای مرکزی از جمله بخش هایی از جنوب روسیه قزاقستان ازبکستان ترکمنستان و شمال ایران (در سال های با طغیان ملخ) قرار دارد. آن ها پس از فصل تولید مثل به صورت گسترده مهاجرت می کنند و زمستان را در مناطق گرم تر جنوب آسیا به ویژه هند سری لانکا و نپال و همچنین بخش هایی از آفریقا عمدتاً در شرق و جنوب آفریقا می گذرانند. ایران در مسیر مهاجرت سار صورتی قرار دارد و این پرنده به عنوان یک مهاجر عبوری یا زمستان گذران در بخش هایی از کشور به ویژه در استان های جنوبی و جنوب شرقی دیده می شود. زیستگاه های مورد علاقه آن ها در مناطق زمستان گذرانی و مهاجرت شامل مناطق کشاورزی باغ ها نخلستان ها و مناطق باز با پوشش گیاهی کم است.

سار صورتي براي كشاورزان هم مفيد و هم مضر

سار صورتی نقش پیچیده ای برای کشاورزان دارد که می تواند هم مفید و هم مضر باشد. از جنبه مثبت این پرنده یک شکارچی بسیار مؤثر ملخ و سایر آفات بزرگ حشرات است. کلنی های بزرگ سار صورتی می توانند به سرعت جمعیت عظیمی از ملخ ها را که می توانند محصولات کشاورزی را نابود کنند از بین ببرند. به همین دلیل در مناطقی که با هجوم ملخ ها مواجه هستند حضور سار صورتی می تواند بسیار سودمند باشد. با این حال پس از کنترل جمعیت حشرات یا در مناطقی که ملخ ها کمیاب هستند سارهای صورتی به منابع غذایی دیگر روی می آورند که شامل میوه ها و غلات می شود. دسته های بزرگ آن ها می توانند به محصولات میوه مانند انگور انجیر خرما و همچنین مزارع غلات آسیب جدی وارد کنند و ضررهای اقتصادی قابل توجهی به کشاورزان وارد آورند.

حفاظت از سار صورتي

وضعیت حفاظت از سار صورتی در سطح جهانی در حال حاضر در دسته «کمترین نگرانی» (Least Concern) قرار دارد زیرا جمعیت آن بسیار بزرگ و پراکنش آن گسترده است. با این حال به دلیل وابستگی شدید این گونه به منابع غذایی ناپایدار مانند طغیان ملخ ها و همچنین ماهیت مهاجرت های نامنظم آن جمعیت های محلی می توانند نوسانات قابل توجهی داشته باشند. تغییرات در الگوهای آب و هوایی و استفاده از آفت کش ها که بر جمعیت حشرات تأثیر می گذارند می توانند به طور غیرمستقیم بر سار صورتی نیز اثرگذار باشند. مدیریت زیستگاه ها به ویژه در مناطق تولید مثل و زمستان گذرانی و کاهش استفاده از آفت کش هایی که طعمه های اصلی آن ها را از بین می برند می تواند به پایداری جمعیت این گونه کمک کند. همچنین درک بهتر الگوهای مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن برای حفاظت مؤثر از این پرنده ضروری است.

مهاجرت سارها معمولا در چه فصلی انجام می شود؟

مهاجرت سارها به ویژه سار معمولی عمدتاً در فصل پاییز آغاز می شود و پرندگان از مناطق شمالی تر به سمت مناطق گرم تر در جنوب حرکت می کنند. بازگشت آن ها به مناطق تولید مثل نیز معمولاً در فصل بهار صورت می گیرد.

پدیده مرمریشن چیست و چرا سارها چنین حرکاتی انجام می دهند؟

مرمریشن پرواز هماهنگ و متراکم دسته های بزرگ سارها قبل از استراحت شبانه است. دلایل آن شامل دفاع در برابر شکارچیان تبادل اطلاعات و رفتارهای اجتماعی برای جمع شدن در محل استراحت است.

سارها برای لانه سازی چه مکان هایی را انتخاب می کنند؟

سارها معمولاً در حفره ها لانه سازی می کنند. این حفره ها می توانند در تنه درختان صخره ها یا سازه های انسانی مانند ساختمان ها زیر شیروانی ها یا پل ها باشند.

تغذیه اصلی سارها شامل چه چیزهایی است؟

رژیم غذایی سارها همه چیزخوار است. در فصل تولید مثل عمدتاً از حشرات و بی مهرگان تغذیه می کنند و در فصول دیگر از میوه ها توت ها دانه ها و غلات استفاده می کنند.

تفاوت ظاهری سار با پرنده مینا در چیست؟

سارها (مانند سار معمولی) معمولاً پرهای سیاه براق دارند که در زمستان خالدار می شوند. میناها اغلب دارای لکه های زرد یا نارنجی در اطراف چشم یا روی سر و پاهای زرد هستند و ظاهر کلی آن ها ممکن است متفاوت باشد هرچند شباهت هایی در ساختار بدنی دارند.