مهر و موم ترکه شورای حل اختلاف

مهر و موم ترکه به معنای اقدامات حقوقی برای حفظ و نگهداری اموال باقیمانده از متوفی است تا از حیف ومیل و تصرف غیرمجاز آن ها جلوگیری شود. این فرآیند با درخواست ذینفعان در دادگاه صلح (که پیشتر شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی داشت) صورت می گیرد و اولین گام قانونی برای تأمین حقوق ورثه، طلبکاران و سایر ذینفعان از ماترک محسوب می شود.

پس از درگذشت یک فرد، اداره و تقسیم اموال به جای مانده از او، که در اصطلاح حقوقی ترکه نامیده می شود، می تواند با پیچیدگی ها و چالش های متعددی همراه باشد. در چنین شرایطی، نگرانی هایی در مورد حفظ اموال، جلوگیری از سوءاستفاده یا تصرف غیرقانونی، و اطمینان از رسیدن آن به دست صاحبان اصلی وجود دارد. قانون گذار برای پاسخگویی به این نیاز و حمایت از حقوق ذینفعان، سازوکاری تحت عنوان مهر و موم ترکه را پیش بینی کرده است. این اقدام حقوقی، یک راه حل فوری و مؤثر برای تثبیت وضعیت ترکه و جلوگیری از تضییع آن است. با توجه به تغییرات قانونی اخیر و انتقال صلاحیت رسیدگی به این امور به دادگاه صلح، آشنایی دقیق با نحوه درخواست، مراحل اجرا و شرایط مربوط به آن برای تمامی ورثه، طلبکاران، موصی لهم و فعالان حوزه حقوقی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

مهر و موم ترکه چیست؟ تعریف، هدف و فوریت آن

مهر و موم ترکه، یک اصطلاح حقوقی با مفهوم دقیق و کاربردی است که به فرآیند حفظ و نگهداری اموال متوفی تا زمان تعیین تکلیف نهایی آن ها اشاره دارد. واژه ترکه در معنای لغوی به مالی اطلاق می شود که از متوفی برجای مانده است. در تعریف حقوقی، ترکه شامل کلیه دارایی ها، اموال منقول و غیرمنقول، حقوق و حتی بدهی های متوفی در زمان فوت اوست، پیش از کسر دیون و واجبات مالی و ثلث. مهر و موم نیز به عملی گفته می شود که طی آن، اموال مشخصی با استفاده از مهر رسمی و پلمب، از دسترس خارج شده و هرگونه تصرف یا استفاده از آن ها ممنوع می گردد.

هدف اصلی از مهر و موم ترکه، همان طور که در ماده ۱۶۲ قانون امور حسبی نیز تأکید شده، «حفظ ترکه و رسانیدن آن به صاحبان حقوق» است. این فرآیند به منظور جلوگیری از تضییع، تفریط، حیف ومیل یا تصرف غیرمجاز اموال متوفی صورت می گیرد. تصور کنید پس از فوت یک فرد، تا زمانی که ورثه به توافق برسند یا مراحل قانونی انحصار وراثت و تقسیم ترکه انجام شود، ممکن است مدت زمانی به طول انجامد. در این فاصله، احتمال دارد برخی از اموال به دلیل عدم نگهداری صحیح، ناپدید شدن مدارک، یا حتی نیت سوء برخی افراد، آسیب ببینند یا از بین بروند. مهر و موم ترکه دقیقاً برای جلوگیری از چنین مشکلاتی طراحی شده است.

مهر و موم ترکه یک اقدام حقوقی با فوریت بالا محسوب می شود و دادگاه صلح مکلف است به محض درخواست و احراز شرایط، در اسرع وقت نسبت به صدور قرار و اجرای آن اقدام کند.

این فوریت بدان معناست که تشریفات اداری در این خصوص به حداقل رسیده و هدف اصلی، صیانت سریع از اموال متوفی است. بنابراین، مهر و موم ترکه نه تنها یک ابزار حفاظتی است، بلکه تضمینی برای اجرای عدالت در تقسیم ارث و حفظ حقوق تمامی ذینفعان به شمار می رود.

صلاحیت رسیدگی: نقش دادگاه صلح در مهر و موم ترکه

یکی از مهم ترین تحولات حقوقی در زمینه امور مربوط به ترکه، تغییر مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست های مهر و موم ترکه است. پیش از این، صلاحیت رسیدگی به این امور عموماً بر عهده شوراهای حل اختلاف بود. اما با تصویب «قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲»، وظیفه رسیدگی به امور ترکه، از جمله مهر و موم، رفع آن و تحریر ترکه، به «دادگاه صلح» منتقل شده است.

بر اساس بند ۶ ماده ۱۲ قانون جدید شوراهای حل اختلاف، دادگاه صلح وظیفه رسیدگی به این موضوعات را بر عهده دارد. دادگاه صلح، اگرچه زیرمجموعه ای از دستگاه قضایی است و در برخی موارد ممکن است همچنان به عنوان بخشی از ساختار کلی شوراها شناخته شود، اما در واقع یک نهاد قضایی مستقل با صلاحیت های مشخص است که جایگزین بخش عمده ای از صلاحیت های سابق شوراهای حل اختلاف در امور حسبی شده است. این تغییر به معنای تخصصی تر شدن و نظام مندتر شدن رسیدگی به این گونه پرونده ها است.

در خصوص صلاحیت محلی دادگاه صلح برای رسیدگی به درخواست مهر و موم ترکه، دو معیار اصلی وجود دارد:

• آخرین اقامتگاه متوفی: دادگاه صلح محلی که متوفی آخرین بار در آنجا اقامت داشته است، صلاحیت رسیدگی به درخواست مهر و موم ترکه را دارد.
• محل وقوع اموال غیرمنقول: اگر متوفی فاقد اقامتگاه مشخصی در ایران باشد یا اقامتگاه او معلوم نباشد، دادگاه صلح محلی که اموال غیرمنقول متوفی در آنجا واقع شده است، صالح به رسیدگی است. در صورتی که اموال غیرمنقول در حوزه های قضایی مختلفی قرار داشته باشند، دادگاه صلحی که ابتدا به موضوع رسیدگی کرده و قرار مهر و موم صادر کرده است، صلاحیت ادامه رسیدگی را خواهد داشت.

این تغییر در صلاحیت، با هدف افزایش دقت و کارایی در رسیدگی به امور حسبی انجام شده است. بنابراین، متقاضیان باید درخواست های خود را به دادگاه صلح محل صالح تقدیم کنند تا از اطاله دادرسی و سرگردانی بین مراجع قضایی جلوگیری شود.

چه کسانی می توانند درخواست مهر و موم ترکه را مطرح کنند؟

درخواست مهر و موم ترکه توسط هر شخص ذینفعی که حقوق او از ترکه متوفی می تواند تحت تأثیر قرار گیرد، قابل ارائه است. این اشخاص به دو دسته کلی تقسیم می شوند: ذینفعان مستقیم که بر اساس ماده ۱۶۷ قانون امور حسبی تعیین شده اند، و مواردی که دادگاه صلح بدون درخواست و به صورت علی الرأس اقدام به مهر و موم ترکه می کند.

ذینفعان مستقیم (بر اساس ماده ۱۶۷ قانون امور حسبی)

اشخاصی که به طور مستقیم می توانند درخواست مهر و موم ترکه را به دادگاه صلح ارائه دهند، عبارت اند از:

1. هر یک از ورثه متوفی یا نماینده قانونی آن ها: این شامل وراث نسبی و سببی می شود. همچنین، نماینده قانونی ورثه مانند وکیل، قیم (برای ورثه صغیر یا محجور) یا ولی (برای ورثه صغیر) نیز می توانند این درخواست را مطرح کنند. نگرانی ورثه از حیف ومیل شدن سهم الارث، اصلی ترین انگیزه برای این درخواست است.
2. موصی له (فردی که وصیت به جزء مشاع از اموال به نفع او شده است): اگر متوفی وصیت کرده باشد که بخش مشاعی از اموالش به فرد یا افرادی خاص تعلق گیرد (وصیت تملیکی)، این افراد نیز حق درخواست مهر و موم ترکه را دارند. اما اگر وصیت به مال معین باشد (مثلاً یک خودرو خاص)، موصی له تنها می تواند برای حفظ همان مال خاص اقدام کند و نه کل ترکه.
3. طلبکار متوفی: طلبکارانی که از متوفی طلب دارند، به شرط آنکه طلبشان مستند به یکی از موارد زیر باشد، می توانند درخواست مهر و موم ترکه را مطرح کنند:
   • سند رسمی (مانند سند رهن، سند ازدواج برای مهریه).
   • حکم قطعی صادر شده از دادگاه.

   شرط دیگری نیز وجود دارد و آن این است که در مقابل این طلب، رهن یا وثیقه دیگری وجود نداشته باشد و یا به موجب تأمین خواسته، اموالی از متوفی توقیف نشده باشد. طلبکاران صرفاً به میزان طلب خود می توانند درخواست مهر و موم ترکه را ارائه دهند.

4. وصی منصوب از طرف متوفی: فردی که متوفی در زمان حیات خود او را به عنوان وصی برای اداره یا نظارت بر اموال یا امور دیگر تعیین کرده است، نیز صلاحیت درخواست مهر و موم ترکه را دارد.

موارد اقدام دادگاه صلح بدون درخواست (علی الرأس)

در برخی شرایط خاص، دادگاه صلح (بر اساس ماده ۱۶۸ قانون امور حسبی) بدون اینکه منتظر درخواست از سوی ذینفعان باشد، می تواند به صورت خودکار و علی الرأس اقدام به مهر و موم ترکه کند. این موارد شامل:

• اگر شخصی در مکانی مانند خانه استیجاری، هتل، مسافرخانه یا امثال آن فوت کرده باشد و کسی برای حفاظت از اموال او حضور نداشته باشد.
• اگر اموال دولتی یا عمومی به صورت امانت نزد متوفی باشد و نیاز به حفظ آن ها وجود داشته باشد.
• در مواردی که با وجود اطلاع از فوت و وجود ترکه، اشخاص ذینفع به دلایلی مانند غیبت یا عدم دسترسی، درخواست مهر و موم ترکه را مطرح نکنند و اقدامات فوری برای حفظ ترکه ضروری باشد، دادستان یا سایر مقامات قضایی صالح می توانند برای حفظ اموال اقدام کنند.

این موارد نشان دهنده اهمیت قانون گذار به حفظ اموال متوفی و جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده یا تضییع است، حتی اگر ذینفعان به هر دلیلی قادر به اقدام نباشند.

مراحل گام به گام درخواست مهر و موم ترکه

فرآیند درخواست مهر و موم ترکه، اگرچه ماهیت ترافعی ندارد و یک دعوا محسوب نمی شود، اما مستلزم طی کردن مراحل اداری و حقوقی مشخصی است. آگاهی از این مراحل به متقاضیان کمک می کند تا با آمادگی کامل و بدون اتلاف وقت، اقدامات لازم را انجام دهند.

گام ۱: جمع آوری مدارک لازم

پیش از هر اقدامی، متقاضی باید مدارک اولیه مورد نیاز را آماده کند. این مدارک شامل موارد زیر است:

• گواهی فوت متوفی: این مدرک اصلی ترین سند برای احراز فوت شخص و آغاز فرآیند مهر و موم ترکه است و ارائه آن الزامی است.
• مدارک هویتی متقاضی: شامل کارت ملی و شناسنامه درخواست کننده.
• مدارک اثبات سمت متقاضی: این مدارک نشان دهنده ذینفع بودن متقاضی در ترکه است. برای مثال:
  • برای ورثه: گواهی انحصار وراثت (اگر صادر شده باشد) یا مدارکی که وراثت را اثبات کند (مثل شناسنامه متوفی و ورثه).
  • برای موصی له: وصیت نامه رسمی یا عادی (در صورت تأیید اصالت).
  • برای طلبکار: سند رسمی طلب یا حکم قطعی دادگاه.
  • برای وصی: وصیت نامه رسمی که وصایت او را اثبات کند.
  • برای نماینده قانونی: وکالت نامه، قیم نامه، یا اسناد مربوط به ولایت.
• فهرست اجمالی اموال متوفی: در صورت امکان، یک لیست اولیه از اموال منقول و غیرمنقول متوفی با ذکر جزئیات مربوط به محل نگهداری و مشخصات آن ها (مانند شماره پلاک ثبتی برای ملک، مشخصات خودرو، شماره حساب بانکی و غیره) باید تهیه شود.
• آدرس دقیق محل نگهداری ترکه: ارائه آدرس پستی دقیق مکانی که اموال متوفی در آنجا نگهداری می شود، برای اجرای قرار مهر و موم ضروری است.

گام ۲: تنظیم دادخواست و ثبت در دفاتر خدمات قضایی

با وجود اینکه درخواست مهر و موم ترکه یک دعوا نیست و جنبه ترافعی ندارد، اما باید در قالب دادخواست و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادگاه صلح صالح تقدیم شود. در تنظیم دادخواست، رعایت نکات زیر حائز اهمیت است:

• مشخصات کامل طرفین: شامل مشخصات کامل متقاضی (خواهان) و متوفی. در صورتی که طرفین دیگری نیز درگیر باشند (مثلاً یکی از ورثه که مانع مهر و موم شده)، مشخصات آن ها نیز باید ذکر شود.
• شرح فوریت درخواست: باید به فوریت امر و نیاز به حفظ ترکه اشاره شود.
• دلیل ذینفعی: متقاضی باید به صراحت و مستنداً، دلیل ذینفع بودن خود را (مانند وارث بودن، طلبکار بودن) ذکر کند.
• آدرس دقیق اموال: اطلاعات مربوط به محل نگهداری اموال باید به طور کامل و دقیق در دادخواست آورده شود.

پس از تکمیل دادخواست و پیوست مدارک، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست را ثبت کنید. هزینه های دادرسی مربوط به این درخواست نیز در همین مرحله پرداخت می شود.

گام ۳: صدور قرار مهر و موم ترکه توسط دادگاه صلح

پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه صلح صالح ارجاع داده می شود. در این مرحله، قاضی دادگاه صلح نقش مهمی در احراز صلاحیت خود و همچنین ذینفع بودن متقاضی ایفا می کند. قاضی باید اطمینان حاصل کند که شرایط قانونی برای مهر و موم ترکه فراهم است.

• تعیین وقت رسیدگی: با توجه به فوریت مهر و موم ترکه، دادگاه صلح معمولاً در تعیین وقت رسیدگی تسریع می کند و سعی دارد در چند روز کاری وقت رسیدگی نزدیک تعیین نماید.
• ابلاغ قرار: قرار مهر و موم ترکه به افراد ذینفع ابلاغ می شود. در موارد فوری، امکان ابلاغ از طریق تماس تلفنی نیز وجود دارد تا زمان از دست نرود، زیرا در امور حسبی، تشریفات دادرسی ممکن است تا حدودی تعدیل شود.

گام ۴: اجرای قرار مهر و موم ترکه

اجرای قرار مهر و موم ترکه مرحله ای است که به صورت عملی برای حفظ اموال انجام می شود. این مرحله معمولاً با حضور افراد زیر صورت می گیرد:

• عضو مجری قرار: معمولاً مدیر دفتر دادگاه صلح به عنوان عضو مجری قرار، وظیفه اجرای مهر و موم را بر عهده دارد.
• مأمور یا کارشناس: ممکن است یک مأمور انتظامی نیز برای تأمین امنیت و سهولت اجرای قرار حضور داشته باشد. در مواردی که نیاز به ارزیابی یا شناسایی دقیق اموال باشد، کارشناس نیز می تواند عضو مجری قرار را همراهی کند.

در محل نگهداری ترکه، اقدامات زیر انجام می شود:

• صورت برداری از اموال منقول: از کلیه اموال منقول (وجه نقد، اسناد، اوراق بهادار، طلا و جواهرات، وسایل قیمتی و…) صورت برداری دقیقی به عمل می آید. این اموال در یک محل امن (مانند اتاق، صندوق یا کمد) قرار داده شده و سپس درب آن محل مهر و موم می شود.
• صورت مجلس مهر و موم: صورت مجلسی دقیق از فرآیند مهر و موم تهیه می شود (مستند به ماده ۱۷۶ قانون امور حسبی). این صورت مجلس شامل اطلاعات زیر است:
  • تاریخ مهر و موم و دلیل انجام آن.
  • نام، مشخصات و محل اقامت متقاضی و اظهارات اشخاص ذینفع حاضر در جلسه.
  • تعیین محلی که ترکه در آن مهر و موم شده و وصف اجمالی از اشیائی که به دلایلی (که در بخش بعدی توضیح داده می شود) مهر و موم نشده اند.
  • معرفی نگهبان (در صورت نیاز) برای حفاظت از اموال مهر و موم شده.
  • اخذ اظهار کتبی و با قید التزام از تمامی اشخاصی که با متوفی زندگی می کردند یا اموال در تصرف آن ها بوده، مبنی بر اینکه هیچ چیزی از اموال متوفی را مخفی یا خارج نکرده اند.

این صورت مجلس توسط عضو مجری قرار و تمامی اشخاص ذینفع حاضر امضا می شود تا رسمیت پیدا کند.

اموال قابل مهر و موم و اموال مستثنی از آن

در فرآیند مهر و موم ترکه، همه اموال متوفی به یک شکل مورد مهر و موم قرار نمی گیرند. قانون گذار با در نظر گرفتن ماهیت مختلف اموال و نیازهای ضروری، بین اموال قابل مهر و موم و آنهایی که از این قاعده مستثنی هستند، تمایز قائل شده است. این تمایز در مواد ۱۸۹ و ۱۹۳ قانون امور حسبی و همچنین بخشنامه های اجرایی تبیین شده است.

اموال قابل مهر و موم

عمده اموالی که قابلیت مهر و موم دارند و هدف اصلی این اقدام حقوقی هستند، شامل موارد زیر می شوند:

• اموال منقول: این دسته از اموال شامل وجه نقد، اسناد و اوراق بهادار (چک، سفته، سهام)، طلا و جواهرات، اشیای قیمتی، وسایل الکترونیکی قابل جابجایی و هر نوع مال دیگری که قابلیت انتقال فیزیکی را دارد، می شود. این اموال پس از صورت برداری دقیق، در محلی امن (مانند اتاق، گاوصندوق یا صندوقچه) قرار داده شده و درب آن محل مهر و موم می گردد.
• اموال منقول موجود در اموال غیرمنقول: اگر اموال منقول در یک مال غیرمنقول (مثل خانه) قرار داشته باشند، ممکن است به جای مهر و موم تک تک اشیاء، درب اتاق یا کمدی که حاوی این اموال است، مهر و موم شود.
• حساب های بانکی متوفی: حساب های بانکی متوفی نیز از طریق توقیف قضایی و مکاتبه با بانک مربوطه، تحت مهر و موم قرار می گیرند تا برداشت از آن ها ممکن نباشد و موجودی آن ها حفظ شود.

اموال غیرقابل مهر و موم یا دارای شرایط خاص

برخی از اموال، به دلایل مختلف (ماهیت خود مال، ضرورت زندگی، یا هزینه های نگهداری)، از شمول مهر و موم خارج هستند یا نحوه برخورد با آن ها متفاوت است:

• اموال غیرمنقول: زمین، خانه، آپارتمان، مغازه و سایر املاک و مستغلات، به دلیل ماهیت ثابت خود، قابلیت مهر و موم فیزیکی ندارند. در این موارد، صرفاً صورت برداری دقیق از مشخصات ثبتی و اجمالی آن ها در صورت مجلس انجام می شود. نقل و انتقال این اموال نیز مستلزم تشریفات ثبتی است که به خودی خود نوعی کنترل محسوب می شود.
• اثاث البیت و لوازمی که برای زندگی عادی خانواده متوفی ضروری هستند: وسایل منزل، لباس، ظروف و لوازمی که برای ادامه زندگی روزمره اشخاص واجب النفقه متوفی (مانند همسر و فرزندان) لازم است، مهر و موم نمی شوند. هدف قانون گذار از مهر و موم، مختل کردن زندگی خانواده متوفی نیست. (ماده ۱۸۹ قانون امور حسبی)
• اموال ضایع شدنی: اشیائی مانند مواد غذایی فاسدشدنی، میوه ها، سبزیجات و سایر اقلامی که نگهداری آن ها ممکن نیست و در معرض تلف شدن قرار دارند، مهر و موم نمی شوند. این اموال باید فوراً فروخته شوند و وجه حاصل از فروش آن ها در صندوق دادگستری یا حساب سپرده خاصی تودیع و نگهداری شود. (ماده ۱۹۳ قانون امور حسبی)
• اموالی که نگهداری آن ها هزینه های نامتناسب و غیرمعقول دارد: برخی اموال مانند دام ها (احشام)، ماشین آلات صنعتی خاص، یا مواد شیمیایی که نگهداری آن ها مستلزم صرف هزینه های بالا یا نیاز به مراقبت های ویژه است و هزینه نگهداری آن ها بیشتر از بهای خود مال است، مهر و موم نمی شوند. این اموال نیز باید فروخته شده و وجه آن تودیع شود.
• اشیای متعلق به غیر: اگر در میان اموال متوفی، اشیائی یافت شود که متعلق به شخص دیگری است و مالکیت آن احراز شود، این اشیاء به صاحبانشان بازگردانده می شوند و مهر و موم نمی شوند.
• وصیت نامه: در صورت یافت شدن وصیت نامه متوفی، این سند به دقت مهر و موم شده و برای نگهداری و اقدام قانونی به دادگاه صالح (مرجع ثبت وصایا) ارسال می گردد و در دسترس کسی قرار نمی گیرد.

همچنین، یک نکته مهم این است که اگر تمامی اشخاص ذینفع قبل یا در روز رسیدگی برای مهر و موم ترکه، توافق کنند که مهر و موم انجام نشود و اموال به یک شخص امین (مثلاً یکی از ورثه) سپرده شود، دادگاه این توافق را صورت مجلس کرده و اموال را صورت برداری و به امین تحویل می دهد و دیگر مهر و موم فیزیکی انجام نخواهد شد.

ارتباط مهر و موم ترکه با تحریر ترکه

مهر و موم ترکه و تحریر ترکه دو فرآیند حقوقی مجزا اما مرتبط و مکمل یکدیگر در زمینه امور حسبی هستند که هر دو به منظور اداره و ساماندهی اموال متوفی انجام می شوند.

تحریر ترکه به معنای تعیین دقیق مقدار ترکه، شامل تمامی دارایی ها (مثلاً اموال منقول و غیرمنقول) و نیز بدهی های متوفی در زمان فوت است. این فرآیند با انتشار آگهی در روزنامه های رسمی و دعوت از طلبکاران و ورثه برای اعلام مطالبات یا حقوق خود انجام می شود. هدف از تحریر ترکه، روشن شدن وضعیت مالی متوفی و ایجاد یک فهرست جامع از دارایی ها و دیون اوست تا بتوان پس از آن، به درستی اقدام به تقسیم ارث کرد.

تقدم مهر و موم بر تحریر ترکه: بر اساس ماده ۱۷۲ قانون امور حسبی، درخواست مهر و موم ترکه معمولاً مقدم بر تحریر ترکه است. این ماده صراحتاً بیان می دارد که پس از انجام تحریر ترکه، درخواست مهر و موم پذیرفته نمی شود. دلیل این تقدم منطقی است: مهر و موم برای حفظ اموال تا زمان تحریر و تعیین تکلیف آن هاست. اگر تحریر ترکه انجام شده باشد، یعنی اموال صورت برداری و وضعیت آن ها مشخص شده، بنابراین دیگر نیازی به مهر و موم برای جلوگیری از حیف ومیل نیست. البته، اگر در حین رسیدگی به تحریر ترکه، درخواست مهر و موم شود، فقط آن قسمت از ترکه که هنوز تحریر نشده است، مهر و موم خواهد شد.

امکان درخواست همزمان: با وجود تقدم مهر و موم، هیچ ایرادی ندارد که درخواست مهر و موم و تحریر ترکه به صورت همزمان (مثلاً در یک دادخواست) تقدیم دادگاه صلح شود. در چنین حالتی، دادگاه ابتدا اقدام به مهر و موم ترکه می کند و سپس مراحل تحریر ترکه را پیگیری خواهد کرد.

اهمیت حفظ ترکه در فاصله زمانی: فرآیند تحریر ترکه نیازمند زمان است. بر اساس قانون، باید میان صدور قرار تحریر ترکه و اجرای آن، یک فاصله زمانی حداقل یک ماه و حداکثر سه ماه از تاریخ انتشار آگهی وجود داشته باشد. در این مدت، مهر و موم ترکه نقش حیاتی در حفظ و نگهداری اموال ایفا می کند و از هرگونه دست اندازی یا آسیب به آن ها جلوگیری می نماید.

هزینه های کفن و دفن: لازم به ذکر است که بر اساس ماده ۱۹۰ قانون امور حسبی، هزینه های ضروری و متعارف مربوط به کفن و دفن متوفی، حتی قبل از مهر و موم و تحریر ترکه، از وجوه نقد متوفی قابل برداشت است و جزو بدهی های ممتاز محسوب می شود که بر سایر دیون مقدم است.

در مجموع، مهر و موم ترکه یک اقدام حفاظتی فوری است و تحریر ترکه یک اقدام تشخیصی و فهرست برداری جامع. هر دو برای یک هدف مشترک، یعنی رساندن حقوق به صاحبانشان، فعالیت می کنند و در کنار یکدیگر، سلامت و شفافیت فرآیند انتقال ارث را تضمین می کنند.

رفع مهر و موم ترکه: شرایط، مراحل و مصادیق آن

مهر و موم ترکه یک اقدام موقتی و حفاظتی است و نمی تواند به صورت نامحدود ادامه یابد. پس از اینکه هدف از مهر و موم محقق شد و شرایط لازم فراهم گردید، باید نسبت به «رفع مهر و موم ترکه» اقدام شود. این فرآیند نیز مانند مهر و موم، دارای شرایط و مراحل خاص خود است.

چه کسانی می توانند درخواست رفع مهر و موم کنند؟

هر یک از اشخاص ذینفع که حق درخواست مهر و موم ترکه را داشتند (ورثه، موصی له، طلبکار، وصی)، می توانند درخواست رفع مهر و موم ترکه را نیز مطرح کنند. لزومی ندارد همان شخصی که درخواست مهر و موم را داده است، درخواست رفع آن را نیز ارائه کند؛ زیرا منافع افراد مختلف ممکن است در زمان های متفاوت ایجاب کند که مهر و موم برداشته شود.

مراحل عملی رفع مهر و موم ترکه

فرآیند رفع مهر و موم نیز مستلزم طی کردن گام های مشخصی است:

1. ثبت درخواست: متقاضی باید درخواست رفع مهر و موم را نیز در قالب دادخواست از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صلح صالح تقدیم کند.
2. احراز سمت و ذینفع بودن: دادگاه صلح باید سمت درخواست کننده و ذینفع بودن او را برای رفع مهر و موم احراز کند.
3. احراز شرایط برای رفع مهر و موم: مهم ترین گام، احراز این نکته است که آیا شرایط قانونی برای برداشتن مهر و موم فراهم شده است یا خیر.

دلایل و مصادیق رفع مهر و موم ترکه

قانون گذار در موارد متعددی، امکان رفع مهر و موم ترکه را پیش بینی کرده است. مهم ترین مصادیق و دلایل رفع مهر و موم ترکه عبارت اند از:

• انجام تحریر ترکه: اگر تمامی مراحل تحریر ترکه (یعنی صورت برداری کامل از اموال و دیون متوفی) به پایان رسیده باشد، دیگر موجبی برای ادامه مهر و موم وجود ندارد و می توان درخواست رفع آن را داد.
• توافق تمامی اشخاص ذینفع: در صورتی که تمامی ورثه و سایر اشخاص ذینفع (مانند طلبکاران و موصی لهم) به صورت کتبی و رسمی بر رفع مهر و موم ترکه توافق کنند، دادگاه صلح به این توافق احترام گذاشته و دستور رفع مهر و موم را صادر می کند.
• صدور و قطعیت حکم تقسیم ترکه: اگر حکم نهایی تقسیم ترکه بین ورثه صادر و قطعی شده باشد، دیگر نیازی به مهر و موم نیست، چرا که تکلیف اموال مشخص شده و هر سهم به صاحبان خود می رسد.
• نیاز به کارشناسی اموال برای تقسیم ترکه: گاهی برای تقسیم ترکه یا ارزیابی دقیق اموال، نیاز به حضور کارشناس رسمی دادگستری است. در چنین مواردی، می توان به صورت موقت و برای مدت زمان مشخص، درخواست رفع مهر و موم را برای انجام کارشناسی مطرح کرد. پس از انجام کارشناسی، مجدداً ممکن است اموال مهر و موم شوند یا تا زمان نهایی شدن تقسیم، تحت حفاظت قرار گیرند.
• پرداخت طلب طلبکار درخواست کننده یا انصراف او: اگر طلبکاری که به دلیل طلب خود درخواست مهر و موم کرده بود، طلبش را دریافت کند (یا مبلغ طلب به حساب سپرده دادگستری تودیع شود) یا به هر دلیل از ادامه درخواست مهر و موم انصراف دهد، مهر و موم می تواند رفع شود.
• مشخص شدن وجود وثیقه یا تأمین خواسته قبلی برای طلبکار: اگر بعداً معلوم شود که طلبکارِ درخواست کننده مهر و موم، قبلاً برای تأمین طلب خود وثیقه یا تضمین دیگری داشته یا به موجب تأمین خواسته، اموالی از متوفی را توقیف کرده بود، دلیلی برای ادامه مهر و موم توسط او وجود ندارد و می توان رفع مهر و موم را درخواست کرد.

نکته بسیار مهم: اگر در بین ورثه متوفی، فرد صغیر یا غایبی وجود داشته باشد که برای او قیم یا امین منصوب نشده است، دادگاه صلح تنها پس از انجام کامل تحریر ترکه، اقدام به رفع مهر و موم خواهد کرد. این تدبیر برای حفظ حقوق این افراد آسیب پذیر است، زیرا بدون تحریر ترکه، مشخص نیست که چه میزان از اموال به آن ها تعلق می گیرد و ممکن است در فرآیند رفع مهر و موم، حقوقشان تضییع شود.

رفع مهر و موم ترکه نیز مانند خود مهر و موم، یک فرآیند فنی و دقیق است که باید با رعایت کامل تشریفات قانونی انجام شود تا از بروز مشکلات بعدی و اختلافات جلوگیری گردد.

هزینه و مدت زمان مهر و موم ترکه

آگاهی از هزینه ها و مدت زمان تقریبی انجام امور حقوقی برای بسیاری از افراد حائز اهمیت است. مهر و موم ترکه نیز از این قاعده مستثنی نیست و متقاضیان مایلند بدانند که این فرآیند چقدر زمان می برد و چه هزینه هایی دارد.

هزینه مهر و موم ترکه

هزینه های مربوط به مهر و موم ترکه شامل موارد زیر می شود:

• هزینه های دادرسی: این هزینه شامل حق الزحمه ای است که برای ثبت دادخواست مهر و موم ترکه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و تشکیل پرونده در دادگاه صلح پرداخت می شود. این مبلغ هر ساله توسط قوه قضاییه تعیین و اعلام می گردد و معمولاً ثابت است.
• هزینه کارشناسی (در صورت نیاز): اگر در فرآیند مهر و موم یا تحریر ترکه، نیاز به ارزیابی دقیق اموال توسط کارشناس رسمی دادگستری باشد، هزینه کارشناسی نیز به عهده درخواست کننده یا در نهایت از محل ترکه پرداخت خواهد شد. این هزینه بسته به نوع و تعداد اموال و تعرفه کارشناسان متفاوت است.
• سایر هزینه های جانبی: ممکن است هزینه های جزئی دیگری نیز مانند کپی مدارک، هزینه ابلاغ و غیره وجود داشته باشد که معمولاً ناچیز است.

نکته مهم این است که این هزینه ها، اغلب از محل ترکه قابل پرداخت هستند، به خصوص در مواردی که هدف، حفظ منافع جمعی ورثه یا طلبکاران باشد. در ابتدا، ممکن است متقاضی این هزینه ها را پرداخت کند، اما در نهایت، از سهم ترکه او یا کل ترکه کسر خواهد شد.

مدت زمان مهر و موم ترکه

مهر و موم ترکه یک اقدام فوری است، اما نمی توان یک زمان مشخص و قطعی برای اتمام آن تعیین کرد. مدت زمان این فرآیند به عوامل متعددی بستگی دارد:

• فوریت ذاتی مهر و موم: همان طور که پیش تر اشاره شد، قانون گذار مهر و موم ترکه را یک امر فوری تلقی کرده است. بنابراین، دادگاه صلح مکلف است که به سرعت به درخواست رسیدگی کرده و قرار مهر و موم را صادر نماید.
• مراحل اداری و ابلاغ: پس از صدور قرار، نیاز به ابلاغ آن به ذینفعان و همچنین هماهنگی با مدیر دفتر دادگاه برای اجرای حضوری قرار در محل نگهداری اموال است. این مراحل ممکن است چند روز به طول انجامد.
• تعداد و پیچیدگی اموال: اگر اموال متوفی بسیار زیاد یا پیچیده باشند (مثلاً شامل چندین ملک در شهرهای مختلف، حساب های بانکی متعدد، یا اموال تجاری)، صورت برداری و مهر و موم آن ها زمان بیشتری نیاز خواهد داشت.
• محل وقوع اموال: در صورتی که اموال در حوزه های قضایی مختلفی قرار داشته باشند، هماهنگی و اجرای قرار ممکن است طولانی تر شود.
• تعامل ذینفعان: همکاری یا عدم همکاری ورثه و سایر ذینفعان نیز می تواند بر سرعت فرآیند تأثیر بگذارد. در صورت وجود اختلاف نظر یا مقاومت، ممکن است زمان بیشتری صرف شود.

به طور کلی، از زمان ثبت دادخواست تا اجرای قرار مهر و موم ترکه، معمولاً چند روز تا چند هفته زمان لازم است. اما با توجه به ماهیت فوری این اقدام، دادگاه ها تلاش می کنند تا این فرآیند در کوتاه ترین زمان ممکن انجام شود.

نیاز به وکیل برای مهر و موم ترکه

یکی از سؤالات رایج برای افرادی که با مسائل ترکه مواجه می شوند، این است که آیا برای درخواست مهر و موم ترکه به وکیل نیاز دارند؟ پاسخ این سؤال بستگی به شرایط و پیچیدگی های هر پرونده دارد، اما به طور کلی، حضور وکیل می تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد.

مزایای گرفتن وکیل در پرونده مهر و موم ترکه

1. آشنایی با قوانین و رویه های قضایی: وکیل متخصص در امور حقوقی و ترکه، با تمامی مواد قانونی مربوط به امور حسبی و شوراهای حل اختلاف (دادگاه صلح) و همچنین رویه های اجرایی دادگاه ها به طور کامل آشنا است. این دانش به او کمک می کند تا دادخواست را به درستی تنظیم کرده و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری کند.
2. سرعت و دقت در انجام مراحل: یک وکیل باتجربه، مراحل جمع آوری مدارک، تنظیم دادخواست، ثبت آن در دفاتر خدمات قضایی و پیگیری های لازم در دادگاه را با سرعت و دقت بیشتری انجام می دهد. این امر به خصوص با توجه به فوریت مهر و موم ترکه، بسیار حائز اهمیت است.
3. رفع ابهامات حقوقی: امور مربوط به ترکه، می تواند پیچیدگی های حقوقی خاصی داشته باشد. وکیل می تواند به تمامی سؤالات شما پاسخ دهد و ابهامات موجود در مورد ذینفعی، اموال قابل و غیرقابل مهر و موم، و ارتباط با تحریر ترکه را روشن سازد.
4. نمایندگی در دادگاه و جلسات اجرایی: وکیل می تواند به عنوان نماینده قانونی شما در جلسات دادگاه صلح و همچنین در زمان اجرای قرار مهر و موم ترکه (حضور در محل اموال) حاضر شود و از حقوق شما دفاع کند.
5. مدیریت اختلافات احتمالی: در برخی موارد، ممکن است بین ورثه یا سایر ذینفعان اختلافاتی بر سر مهر و موم ترکه وجود داشته باشد. وکیل می تواند این اختلافات را به صورت حرفه ای مدیریت کرده و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری کند.
6. صرفه جویی در وقت و انرژی: با توجه به مشغله های روزمره و همچنین استرس ناشی از فوت عزیز، درگیر شدن در فرآیندهای اداری و حقوقی ممکن است دشوار باشد. وکیل با انجام تمامی این مراحل، در وقت و انرژی شما صرفه جویی می کند.

آیا می توان بدون وکیل اقدام کرد؟

بله، قانون هیچ منعی برای افراد ذینفع جهت انجام مستقیم مراحل مهر و موم ترکه بدون وکیل قرار نداده است. هر شخص ذینفع می تواند با آگاهی از قوانین و مراحل، شخصاً نسبت به درخواست و پیگیری مهر و موم ترکه اقدام کند. اما در نظر گرفتن پیچیدگی های قانونی، احتمال بروز اشتباهات در تنظیم مدارک یا دادخواست، و همچنین زمان بر بودن فرآیندهای اداری، می تواند چالش برانگیز باشد. در مواردی که اموال متوفی زیاد، متنوع و در حوزه های قضایی مختلف پراکنده هستند، یا در صورت وجود اختلافات جدی بین ورثه، حضور وکیل متخصص بیش از پیش توصیه می شود تا از تضییع حقوق و بروز مشکلات بیشتر جلوگیری شود.

نمونه دادخواست مهر و موم ترکه

یکی از گام های اساسی در فرآیند درخواست مهر و موم ترکه، تنظیم صحیح و قانونی دادخواست است. اگرچه در این مقاله امکان ارائه لینک دانلود مستقیم فایل PDF یا متنی وجود ندارد، اما می توانیم ساختار و نکات کلیدی یک نمونه دادخواست مهر و موم ترکه را شرح دهیم تا متقاضیان بتوانند بر اساس آن اقدام کنند.

ساختار کلی دادخواست مهر و موم ترکه

دادخواست مهر و موم ترکه معمولاً از اجزای زیر تشکیل می شود:

1. عنوان دادخواست:

   درخواست مهر و موم ترکه

2. مشخصات خواهان (متقاضی):
   • نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، شغل و نشانی دقیق محل اقامت.
   • در صورت وکیل بودن، مشخصات وکیل و شماره پروانه وکالت.
3. مشخصات خوانده (در صورت لزوم):

   در مهر و موم ترکه، معمولاً خوانده ای به معنای طرف مقابل دعوا وجود ندارد، زیرا این یک امر حسبی و غیرترافعی است. اما اگر یکی از ورثه مانع مهر و موم باشد، می توان او را به عنوان خوانده ذکر کرد.

4. خواسته:

   صدور قرار مهر و موم ترکه متوفی (نام و نام خانوادگی متوفی) به شرح مشخصات اموال و نشانی محل نگهداری.

5. دلایل و مستندات:
   • کپی برابر اصل گواهی فوت متوفی.
   • کپی برابر اصل مدارک شناسایی خواهان (کارت ملی و شناسنامه).
   • کپی برابر اصل مدارک اثبات سمت خواهان (مثلاً: گواهی انحصار وراثت، وصیت نامه، سند رسمی طلب، حکم قطعی دادگاه، قیم نامه و…).
   • فهرست اجمالی اموال متوفی (در صورت وجود).
   • شهادت شهود (در صورت نیاز).
6. شرح دادخواست (شرح ماوقع و درخواست):

   در این بخش، خواهان باید به صورت دقیق و مستدل، شرح وقایع و دلایل درخواست خود را بیان کند. این شرح باید شامل موارد زیر باشد:

   • تاریخ فوت متوفی (نام و نام خانوادگی متوفی) و احراز فوت ایشان.
   • نسبت خواهان با متوفی (مثلاً: وارث قانونی، طلبکار، موصی له، وصی).
   • اشاره به وجود اموال از متوفی و نگرانی از تضییع یا تصرف غیرمجاز آن ها.
   • تأکید بر فوریت امر و ضرورت حفظ ترکه.
   • ذکر آدرس دقیق محلی که اموال متوفی در آنجا نگهداری می شود (مثلاً: منزل مسکونی متوفی واقع در…).
   • درخواست از دادگاه صلح برای صدور قرار مهر و موم ترکه و اعزام مأمور جهت اجرای آن.

   مثال متن برای این بخش:

   «احتراماً به استحضار عالی می رساند، مرحوم/مرحومه [نام و نام خانوادگی متوفی] فرزند [نام پدر متوفی] به شماره شناسنامه [شماره شناسنامه متوفی] و کد ملی [کد ملی متوفی] در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده اند. اینجانب [نام خواهان] به عنوان [سمت خواهان: مثلاً فرزند و وارث قانونی/طلبکار/موصی له] از آن مرحوم/مرحومه می باشم. با توجه به اینکه از آن مرحوم/مرحومه اموالی اعم از منقول و غیرمنقول در [آدرس دقیق محل نگهداری ترکه] واقع در [شهر، خیابان، کوچه، پلاک] برجای مانده است و بیم تضییع و تفریط آن می رود، مستنداً به مواد ۱۶۲ و ۱۶۷ قانون امور حسبی و با عنایت به فوریت امر، تقاضای صدور قرار مهر و موم ترکه آن مرحوم/مرحومه و انجام اقدامات اجرایی لازم جهت حفظ و نگهداری اموال مذکور را از محضر محترم دادگاه صلح دارم.»

7. محل امضا:

   امضا و تاریخ.

تهیه و تنظیم این دادخواست باید با دقت فراوان صورت گیرد. هرگونه نقص یا اشتباه در اطلاعات، می تواند منجر به تأخیر در رسیدگی یا رد درخواست شود. از این رو، در صورت عدم آشنایی کافی با جزئیات حقوقی، مشاوره با وکیل متخصص توصیه می شود.

نتیجه گیری

مهر و موم ترکه، به عنوان یکی از مهم ترین اقدامات حفاظتی در امور حسبی، نقشی کلیدی در صیانت از حقوق ورثه، طلبکاران و سایر ذینفعان پس از فوت متوفی ایفا می کند. این فرآیند با هدف جلوگیری از تضییع، تفریط و تصرفات غیرمجاز در اموال برجای مانده، با فوریت و دقت توسط دادگاه صلح (مرجع جدید صلاحیت دار) به اجرا در می آید.

در این مقاله به صورت مرحله به مرحله به تعریف مهر و موم ترکه، صلاحیت دادگاه صلح، اشخاص مجاز برای درخواست، فرآیند گام به گام از جمع آوری مدارک تا اجرای قرار، تمایز بین اموال قابل و غیرقابل مهر و موم، ارتباط آن با تحریر ترکه، و شرایط و نحوه رفع مهر و موم پرداخته شد. درک این اصول و رویه ها برای هر فردی که به نوعی با مسئله ارث و ترکه مواجه است، ضروری است.

پیچیدگی های حقوقی این حوزه و اهمیت حفظ حقوق مالی، تأکید می کند که در موارد نیاز، نباید از مشاوره با متخصصان حقوقی غافل شد. اقدام به موقع و صحیح، می تواند از بروز اختلافات و مشکلات مالی و حقوقی در آینده جلوگیری کند و آرامش خاطر را برای تمامی ذینفعان فراهم آورد. برای حفظ حقوق خود و جلوگیری از مشکلات احتمالی، در صورت نیاز با مشاوران حقوقی متخصص در این زمینه تماس بگیرید و اقدامات لازم را در اسرع وقت انجام دهید.