میدان ساعت تبریز و ناگفته های آن

تبریز شهر اولین ها و مهد تاریخ و فرهنگ آذربایجان همواره مقصدی جذاب برای علاقه مندان به گذشته و معماری بوده است. در قلب این کلان شهر تاریخی میدانی قرار دارد که نه تنها یک تقاطع مهم شهری بلکه نمادی از هویت تبریز و شاهد رویدادهای بی شمار تاریخی است. این میدان که به نام میدان ساعت یا میدان شهرداری شناخته می شود با بنای باشکوه خود و برج ساعتی که زمان را برای نسل ها فریاد زده داستانی ناگفته از فراز و نشیب های این شهر کهن را روایت می کند. اگر در سفر به تبریز به دنبال کشف قلب تپنده شهر و آشنایی با یکی از مهم ترین جاذبه های آن هستید این میدان شما را به سفری در دل تاریخ و معماری دعوت می کند.

آشنایی با میدان ساعت تبریز

میدان ساعت تبریز که در میان مردم محلی به «ساعات قاباغی» نیز شهرت دارد یکی از اصلی ترین و قدیمی ترین میادین شهر تبریز محسوب می شود. این میدان در مرکز شهر و در تقاطع خیابان امام خمینی و خیابان ارتش واقع شده است. نامگذاری میدان به دلیل وجود برج ساعت مرتفعی است که بر فراز عمارت شهرداری تبریز قرار دارد و به عنوان یکی از نمادهای اصلی شهر شناخته می شود. اهمیت این میدان فراتر از یک گذرگاه شهری است؛ میدان ساعت نقطه کانونی بسیاری از تحولات و تجمعات مردمی در تاریخ معاصر تبریز بوده و هست.

این میدان به دلیل موقعیت مرکزی خود دسترسی آسانی به بسیاری از نقاط مهم شهر و جاذبه های گردشگری اطراف دارد. عمارت شهرداری تبریز که بنای اصلی و چشم نواز میدان است خود نیز بخشی از هویت این مکان را تشکیل می دهد. میدان ساعت تبریز در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و همین موضوع بر اهمیت تاریخی و فرهنگی آن می افزاید. بازدید از این میدان فرصتی است تا با قلب تاریخی تبریز و یکی از مهم ترین نشانه های آن از نزدیک آشنا شوید.

تاریخچه میدان ساعت تبریز

تاریخچه میدان ساعت تبریز با ساخت عمارت شهرداری گره خورده است. احداث این بنا در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی به دستور حاج ارفع الملک جلیلی شهردار وقت تبریز آغاز شد و تا سال ۱۳۱۸ به طول انجامید. زمین مورد نیاز برای ساخت این مجموعه در محل گورستان متروک و مخروبه کوی نوبر تامین شد. نظارت بر اجرای پروژه و طراحی معماری آن بر عهده مهندسان آلمانی و آودیس اوهانجانیان معمار ارمنی بود که در ارمنستان وزیر راه وشهرسازی بوده و پس از آن به تبریز مهاجرت کرده بود.

تا سال ۱۳۲۴ این محل به شکل چهارراه بود. در دوره حکومت سید جعفر پیشه وری این چهارراه به میدان تبدیل شد و تندیس نیم تنه باقرخان سالار ملی در مرکز آن نصب گردید. پس از سقوط حکومت پیشه وری مجسمه محمدرضاشاه پهلوی جایگزین آن شد. این مجسمه نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی برداشته شد و میدان به شکل امروزی درآمد که محلی برای تجمعات مهم مردمی است. میدان ساعت تبریز شاهد رویدادهای تاریخی متعددی از جمله بمباران در دوران جنگ نیز بوده و با بیش از ۸۰ سال قدمت در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری میدان ساعت تبریز

معماری میدان ساعت تبریز عمدتاً متمرکز بر بنای اصلی آن یعنی عمارت شهرداری است که به سبک ساختمان های آلمانی پیش از جنگ جهانی دوم طراحی شده است. آودیس اوهانجانیان معمار ارمنی که تحصیلات خود را در رشته معماری در روسیه گذرانده بود نقش مهمی در طراحی این بنا ایفا کرد. این سبک معماری اروپایی با شکوه و جزئیات خاص خود جلوه ای متفاوت به میدان بخشیده است.

عمارت شهرداری تبریز بر روی زمینی به مساحت حدود ۹۶۰۰ متر مربع ساخته شده و زیربنای آن ۶۵۰۰ متر مربع در سه طبقه است. نمای بیرونی بنا با سنگ های تراشیده شده تزیین شده و دیوارها کلاهک های آهنی دارند. ورودی اصلی بنا از سمت میدان ساعت بسیار باشکوه و تشریفاتی طراحی شده است. یکی از ویژگی های منحصر به فرد بنا طراحی آن به شکل حرف «U» انگلیسی است که از نمای بالا شبیه به عقاب در حال پرواز دیده می شود.

برج ساعت تبریز

شاخص ترین المان معماری در میدان ساعت برج ساعت چهارصفحه ای آن است که بر فراز عمارت شهرداری با ارتفاع ۳۰.۵ متر قد برافراشته است. این ساعت کوکی که بیش از ۷۰ سال قدمت دارد در دوران پهلوی از کشور انگلستان خریداری و نصب شد. گفته می شود که تنها یک نمونه مشابه از مکانیزم این ساعت در جهان وجود دارد که بر روی برج بیگ بن لندن نصب شده است ادعایی که بر شهرت این برج ساعت می افزاید. در گذشته زنگ این ساعت هر ۱۵ دقیقه یک بار به صدا درمی آمد اما در حال حاضر هر ساعت یک بار زمان را یادآوری می کند. وجود همین برج و ساعت است که نام «میدان ساعت» را برای این مکان به ارمغان آورده و آن را به نمادی شناخته شده برای تبریز تبدیل کرده است.

مسیر دسترسی به میدان ساعت تبریز

دسترسی به میدان ساعت تبریز به دلیل موقعیت مرکزی آن در شهر بسیار آسان است. این میدان به عنوان یکی از نقاط اصلی و پرتردد تبریز با انواع وسایل حمل ونقل عمومی در دسترس است. اگر از خودروی شخصی استفاده می کنید باید در نظر داشته باشید که پیدا کردن جای پارک در اطراف میدان ممکن است دشوار باشد هرچند چندین پارکینگ عمومی در نزدیکی آن وجود دارد.

استفاده از حمل ونقل عمومی یکی از بهترین گزینه ها برای رسیدن به میدان ساعت است. ایستگاه اتوبوس تندرو (BRT) در نزدیکی میدان قرار دارد و خطوط مختلف اتوبوس از این منطقه عبور می کنند. همچنین ایستگاه متروی میدان ساعت در نبش میدان واقع شده و دسترسی با مترو را نیز فراهم می سازد. تاکسی ها نیز به راحتی در این منطقه یافت می شوند و می توانید از آن ها برای رسیدن به میدان ساعت یا جابجایی به سایر نقاط شهر استفاده کنید. پیاده راه تربیت نیز در نزدیکی این میدان قرار دارد که دسترسی پیاده به برخی نقاط اطراف را ممکن می سازد.

بهترین زمان بازدید از میدان ساعت تبریز

میدان ساعت تبریز در تمام طول سال و در ساعات مختلف شبانه روز جذابیت های خاص خود را دارد. اگر هدف شما صرفاً بازدید از فضای باز میدان و تماشای عمارت شهرداری از بیرون است می توانید در هر ساعتی از روز یا شب به این محل مراجعه کنید. میدان در شب به دلیل نورپردازی بنای شهرداری جلوه ای بسیار زیبا و دیدنی پیدا می کند و به یکی از پرجنب وجوش ترین نقاط شهر تبدیل می شود.

اما اگر قصد بازدید از داخل عمارت شهرداری و موزه شهر و شهرداری را دارید باید برنامه خود را با ساعات کار موزه هماهنگ کنید. موزه معمولاً در ساعات اداری روزهای غیرتعطیل باز است هرچند بهتر است قبل از مراجعه از ساعات دقیق بازدید مطلع شوید. در نظر گرفتن شلوغی و ترافیک اطراف میدان به خصوص در ساعات اوج نیز می تواند در انتخاب زمان مناسب برای بازدید موثر باشد. اگر از شلوغی بیزارید ساعات خلوت تر روز را انتخاب کنید.

بازدید از میدان ساعت تبریز در شب

بازدید از میدان ساعت تبریز در شب تجربه ای متفاوت و به یاد ماندنی است. با غروب آفتاب و روشن شدن چراغ ها عمارت شهرداری و برج ساعت آن در نورپردازی زیبا غرق می شوند و جلوه ای باشکوه و دراماتیک پیدا می کنند. میدان در شب زنده و پویا است و گردشگران و مردم محلی برای قدم زدن تماشای نورپردازی و استفاده از فضای اطراف در آن حضور می یابند. تماشای معماری اروپایی بنا در زیر نور شب حس و حال ویژه ای دارد.

شب گردی در اطراف میدان ساعت فرصت خوبی برای تجربه زندگی شبانه تبریز است. می توانید در یکی از کافه ها یا رستوران های اطراف میدان توقف کرده و با صرف یک نوشیدنی یا غذای محلی از فضا لذت ببرید. عکاسی از بنای نورانی شهرداری و برج ساعت در شب نیز می تواند تصاویر زیبایی را برای شما ثبت کند. شب های میدان ساعت به خصوص در فصول گرم تر بسیار دلپذیر و پرنشاط است.

عمارت شهرداری تبریز

عمارت شهرداری تبریز که به آن کاخ شهرداری یا ساختمان ساعت نیز گفته می شود بنای اصلی و چشمگیر میدان ساعت است. این ساختمان در سال ۱۳۱۴ شمسی آغاز و در سال ۱۳۱۸ به پایان رسید و به عنوان مقر شهرداری تبریز مورد استفاده قرار گرفت. معماری بنا به سبک ساختمان های آلمانی پیش از جنگ جهانی دوم است و توسط مهندسان آلمانی و آودیس اوهانجانیان طراحی و اجرا شده است. این عمارت با مساحت زیربنای ۶۵۰۰ متر مربع در سه طبقه ساخته شده و نمای بیرونی آن با سنگ های تراشیده تزیین شده است.

عمارت شهرداری علاوه بر اینکه هنوز بخشی از آن به عنوان شهرداری استفاده می شود یک جاذبه گردشگری مهم نیز هست. معماری باشکوه آن برج ساعت معروفش و همچنین موزه ای که در طبقه زیرین آن قرار دارد این بنا را به یکی از پربازدیدترین نقاط تبریز تبدیل کرده است. این عمارت در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و حفاظت از آن به عنوان بخشی از میراث فرهنگی شهر انجام می شود.

موزه شهرداری تبریز

موزه شهر و شهرداری تبریز در طبقه زیرین عمارت شهرداری در همان ساختمان میدان ساعت قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۸۶ به مناسبت صدمین سالگرد تاسیس بلدیه (شهرداری) در ایران افتتاح شد و اولین موزه شهرداری های کشور محسوب می شود. بازدید از این موزه فرصتی است تا با تاریخچه شهرداری تبریز و تحولات شهری این شهر آشنا شوید. اشیاء و مدارک متنوعی در تالارهای مختلف موزه به نمایش گذاشته شده اند.

در موزه شهرداری تبریز می توانید اشیایی نظیر اولین تاکسی و اولین ماشین آتش نشانی تبریز وسایل قدیمی بلدیه سفرنامه های تاریخی کتاب های خطی مجموعه ای از دوربین های عکاسی قدیمی فرش های نفیس دستباف و سایر آثار و اسناد مرتبط با تاریخ شهر و شهرداری را مشاهده کنید. این موزه تنها در روزهای غیرتعطیل و در ساعات اداری قابل بازدید است و بخش مهمی از مجموعه عمارت شهرداری را تشکیل می دهد که بازدید از آن برای درک بهتر تاریخ و فرهنگ تبریز توصیه می شود.

جاهای دیدنی نزدیک به میدان ساعت تبریز

موقعیت مرکزی میدان ساعت تبریز باعث شده که این میدان به نقطه شروع مناسبی برای بازدید از بسیاری از جاذبه های تاریخی و فرهنگی دیگر شهر تبدیل شود. بسیاری از دیدنی های مهم تبریز در فاصله کمی از میدان ساعت قرار دارند و می توان با پیاده روی یا طی مسافت کوتاهی با تاکسی یا حمل ونقل عمومی به آن ها دسترسی پیدا کرد. اطراف میدان ساعت یک منطقه غنی از نظر جاذبه های گردشگری است.

از جمله مهم ترین جاهای دیدنی نزدیک به میدان ساعت می توان به موزه سنجش بازار بزرگ تبریز خانه بهنام ارگ علی شاه و خانه نیک دل اشاره کرد. این جاذبه ها هر کدام بخشی از تاریخ و فرهنگ غنی تبریز را به نمایش می گذارند و بازدید از آن ها در کنار میدان ساعت یک برنامه کامل گردشگری را تشکیل می دهد. پیاده راه تربیت نیز در نزدیکی میدان قرار دارد و مسیری دلپذیر برای قدم زدن و رسیدن به برخی از این اماکن است.

موزه سنجش

موزه سنجش تبریز که با نام خانه سلماسی نیز شناخته می شود یکی از جاذبه های نزدیک به میدان ساعت است که در خانه تاریخی سلماسی متعلق به دوره قاجار قرار دارد. این خانه با معماری زیبای قاجاری شامل حیاطی دلنشین با حوض و باغچه پنجره های اروسی و گچ بری های زیبا خود به تنهایی یک اثر دیدنی است. خانه سلماسی در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

موزه سنجش مجموعه ای از ابزارها و وسایل قدیمی مرتبط با سنجش زمان وزن دما و سایر مقادیر فیزیکی را به نمایش می گذارد. از جمله اشیاء شاخص این موزه می توان به تنه درختی ۵ میلیون ساله مربوط به دوره پلیوسن ابزارهای هواشناسی انواع قطب نماها وسایل نجومی مانند اسطرلاب و ساعت های قدیمی اشاره کرد. بازدید از این موزه برای آشنایی با تاریخ علم و ابزارهای سنجش در گذشته بسیار جذاب است.

بازار بزرگ تبریز

بازار بزرگ تبریز بزرگ ترین بازار سرپوشیده تاریخی در ایران و جهان یکی از مهم ترین جاهای دیدنی نزدیک به میدان ساعت است. این بازار که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته از دیرباز قلب تپنده اقتصادی و اجتماعی تبریز بوده و قدمت آن به قرن ها پیش بازمی گردد. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران و در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

این مجموعه عظیم شامل بخش های مختلفی نظیر تیمچه ها سراها راسته ها مساجد حمام ها و مدارس است و با هزاران حجره مرکز اصلی تجارت و عرضه انواع کالاها به خصوص فرش و سوغات تبریز محسوب می شود. قدم زدن در دالان های پرپیچ وخم بازار و تماشای معماری آجری و فعالیت بازاریان تجربه ای بی نظیر از فرهنگ و تاریخ تبریز ارائه می دهد. به دلیل وسعت بازار بهتر است پیش از بازدید بخش های مورد نظر خود را مشخص کنید.

خانه بهنام

خانه بهنام یکی دیگر از خانه های تاریخی زیبای تبریز و از جاهای دیدنی نزدیک به میدان ساعت است که در محله تاریخی مقصودیه واقع شده است. قدمت این خانه به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار بازمی گردد و در دوره قاجار مورد بازسازی و تزیین قرار گرفته است. خانه بهنام با معماری اصیل ایرانی شامل بخش های اندرونی و بیرونی حیاط ها و اتاق های زیبا نمونه ای ارزشمند از خانه های تاریخی تبریز است.

این خانه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در حال حاضر بخشی از دانشکده معماری دانشگاه هنر اسلامی تبریز است. در جریان مرمت های اخیر این بنا نقاشی های دیواری (نگارگری های ایرانی) ارزشمندی کشف و احیا شده اند که بر جذابیت های تاریخی و هنری خانه بهنام می افزایند. بازدید از این خانه فرصتی است تا با سبک زندگی و معماری دوران قاجار در تبریز آشنا شوید.

ارگ علی شاه

ارگ علی شاه که بقایای ایوان جنوبی مسجدی عظیم متعلق به دوره ایلخانیان است یکی دیگر از آثار تاریخی نزدیک به میدان ساعت تبریز محسوب می شود. ساخت این مسجد در اوایل سده هشتم هجری قمری آغاز شد اما نیمه کاره ماند و دیواره های عظیم آن در دوره های بعدی به عنوان قلعه نظامی مورد استفاده قرار گرفت. ارگ علی شاه در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنا شاهد رویدادهای تاریخی و نظامی مختلفی بوده و تنها دیواره جنوبی آن باقی مانده است که با ارتفاع و عظمت خود یادآور شکوه معماری ایلخانی است. ارگ علی شاه در حال حاضر در نزدیکی مصلی بزرگ تبریز قرار دارد و بازدید از بقایای این سازه عظیم برای عموم آزاد است. تماشای این دیواره آجری باستانی تصویری از تاریخ پرفرازونشیب تبریز را پیش چشم بازدیدکنندگان قرار می دهد.

چرا باید از میدان ساعت تبریز بازدید کنید

بازدید از میدان ساعت تبریز به دلایل متعددی تجربه ای ارزشمند و ضروری در سفر به این شهر است. اولاً این میدان به عنوان نماد و قلب تپنده شهر تبریز شناخته می شود و درک هویت و تاریخ این شهر بدون دیدن آن کامل نخواهد بود. میدان ساعت شاهد رویدادهای تاریخی مهمی در طول بیش از ۸۰ سال گذشته بوده و خود بخشی از حافظه تاریخی تبریز است.

ثانیاً عمارت شهرداری تبریز با معماری باشکوه اروپایی و برج ساعت منحصربه فردش یک شاهکار معماری محسوب می شود که ارزش دیدن دارد. ادعای وجود تنها یک نمونه مشابه از ساعت آن در جهان (در برج بیگ بن لندن) نیز بر جذابیت آن می افزاید. ثالثاً موقعیت مرکزی میدان ساعت دسترسی آسان به مجموعه ای از مهم ترین جاذبه های گردشگری دیگر تبریز از جمله بازار بزرگ موزه ها و خانه های تاریخی را فراهم می کند و آن را به نقطه شروعی ایده آل برای گشت وگذار در شهر تبدیل می کند. بازدید از این میدان فرصتی است تا با تاریخ معماری و فرهنگ تبریز در یک نقطه کلیدی آشنا شوید.

میدان ساعت تبریز کجاست؟

میدان ساعت تبریز در مرکز شهر در تقاطع خیابان امام خمینی و خیابان ارتش واقع شده است.

قدمت میدان ساعت تبریز به چه زمانی مربوط می شود؟

ساخت بنای اصلی میدان (عمارت شهرداری) از سال ۱۳۱۴ شمسی آغاز شد و قدمت آن به بیش از ۸۰ سال می رسد.

برای بازدید از میدان ساعت تبریز باید ورودی پرداخت کرد؟

بازدید از فضای باز میدان ساعت رایگان است. برای بازدید از موزه شهرداری در داخل عمارت ممکن است نیاز به تهیه بلیط باشد.

بین برج ساعت تبریز و لندن چه ارتباطی وجود دارد؟

گفته می شود مکانیزم ساعت برج تبریز یکی از تنها دو نمونه موجود در جهان است و نمونه دیگر روی برج بیگ بن لندن قرار دارد.

مهم ترین ویژگی میدان ساعت تبریز چیست؟

مهم ترین ویژگی آن عمارت باشکوه شهرداری با معماری اروپایی و برج ساعت منحصر به فردش است که نماد شهر تبریز محسوب می شود.