موزه رختشویخانه در زنجان

در گذشته شستشوی رخت و لباس به ویژه در فصول سرد سال و در مناطق با آب وهوای کوهستانی مانند زنجان چالشی بزرگ برای خانواده ها به خصوص بانوان بود. نبود فضایی گرم سرپوشیده و بهداشتی برای انجام این کار سختی های فراوانی را به همراه داشت و سلامت و آسایش زنان را تحت الشعاع قرار می داد. بنای تاریخی رختشویخانه زنجان پاسخی هوشمندانه و عملی به این نیاز مبرم اجتماعی بود؛ مکانی عمومی و کاملاً سرپوشیده که با هدف فراهم کردن آسایش امنیت و شرایط بهداشتی برای زنان شهر در تمام فصول سال ساخته شد. این مجموعه ارزشمند که امروزه پس از مرمت و بازسازی کاربری جدیدی یافته و به یکی از غنی ترین موزه های مردم شناسی استان زنجان تبدیل شده است نه تنها یک اثر معماری قابل توجه از اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی به شمار می رود بلکه پنجره ای گشوده به سوی سبک زندگی فرهنگ آداب و رسوم و دغدغه های مردم زنجان در گذشته می گشاید. در این بنای بی نظیر جزئیات دقیق معماری کاربری های مختلف فضاها و اشیاء به نمایش درآمده همگی روایتگر فصلی مهم و کمتر دیده شده از تاریخ اجتماعی این منطقه هستند و بازدیدکنندگان را با گوشه هایی از زندگی روزمره ی بانوان زنجانی تلاش های آن ها برای مدیریت امور خانه و نقش رختشویخانه های عمومی در تسهیل این امور آشنا می کنند. این محتوا به صورت جامع شما را با تمام ابعاد این مجموعه تاریخی و فرهنگی از موقعیت دقیق و مسیرهای دسترسی تا تاریخچه پیدایش معماری خاص بخش های مختلف آن در گذشته و حال کاربری هایش و امکانات فعلی آن به عنوان یک موزه آشنا خواهد کرد و اطلاعات کاملی برای برنامه ریزی بازدید شما ارائه می دهد.

بنای ارزشمند رختشویخانه زنجان که در گذشته کاربری عمومی برای شستشوی رخت اهالی شهر داشت امروزه به یکی از غنی ترین موزه های مردم شناسی استان زنجان تبدیل شده است. این تغییر کاربری هوشمندانه ماهیت اصلی بنا را که ارتباط تنگاتنگ با زندگی روزمره مردم به ویژه زنان داشت حفظ کرده و آن را در قالبی جدید و در معرض دید عموم به نمایش گذاشته است. در این موزه بازدیدکنندگان با ابعاد مختلفی از فرهنگ بومی آداب و رسوم اجتماعی انواع پوشاک سنتی زیورآلات رایج و وسایل مورد استفاده در زندگی روزمره مردم زنجان در دوره های گذشته آشنا می شوند. چیدمان اشیاء و استفاده از ماکت ها و تندیس هایی واقع گرایانه از زنان در حال شستشو به همراه وسایل مرتبط مانند طشت ها کوزه ها پارچ ها سبدها و چوب رخت فضای پویا و زنده ای از کاربری اصلی بنا را بازسازی کرده و حس حضور در آن دوران را به بازدیدکننده منتقل می کند. تبدیل رختشویخانه به موزه مردم شناسی فرصتی بی نظیر برای درک عمیق تر سبک زندگی مشاغل سنتی و روابط اجتماعی مردم زنجان در گذشته فراهم آورده و این بنا را از صرف یک اثر معماری تاریخی به گنجینه ای از هویت فرهنگی منطقه تبدیل کرده است. این موزه با نمایش اشیاء مرتبط با حمام های عمومی ابزار کار و حتی نمونه هایی از پوشش های سنتی تصویری جامع از بستر اجتماعی و اقتصادی که رختشویخانه در آن فعالیت می کرده ارائه می دهد. بخش های مختلف موزه با دقت طراحی شده اند تا سیر زندگی روزمره و تحولات فرهنگی را به نمایش بگذارند و بازدیدکننده را در فضایی آموزشی و جذاب با تاریخ مردم این دیار آشنا سازند و اهمیت این بنا در زندگی اجتماعی گذشته را برجسته نمایند.

موزه رختشویخانه در قلب بافت تاریخی و قدیمی شهر زنجان جای گرفته است. این بنا در محدوده ای قرار دارد که در گذشته به دلیل ارتفاع پایین تر آن نسبت به سایر نقاط شهر به «بابا جامال چوقوری» یا گودال بابا جمال شهرت داشته است. انتخاب این محل دقیقاً به همین دلیل صورت گرفته بود؛ تا امکان جمع آوری طبیعی هرزآب ها و استفاده بهینه و هدایت آب قنات قلعه چی حاجی میربهاءالدین که منبع اصلی تأمین آب رختشویخانه بود به سادگی فراهم شود. قرارگیری در این منطقه پرتراکم مسکونی در گذشته نشان دهنده اهمیت اجتماعی و دسترسی آسان آن برای اهالی شهر بوده است. این موقعیت مرکزی دسترسی به رختشویخانه را از نقاط مختلف شهر آسان می سازد و آن را در نزدیکی سایر آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری مهم زنجان قرار داده است. بافت تاریخی اطراف رختشویخانه شامل کوچه های باریک و خانه های قدیمی فضای اصیل و سنتی را حفظ کرده و بازدید از موزه را به تجربه ای کامل تر از گشت وگذار در تاریخ زنجان تبدیل می کند. نزدیکی به بازار تاریخی زنجان و سایر بناهای کهن امکان برنامه ریزی یک برنامه گردشگری جامع در این منطقه را برای بازدیدکنندگان فراهم می آورد. قرار گرفتن بنا در این گودال طبیعی علاوه بر مزایای هیدرولیکی احتمالاً در گذشته نیز به نوعی به حفظ حرارت و رطوبت درون بنا کمک می کرده است هرچند هدف اصلی استفاده از شیب زمین برای مدیریت آب و جمع آوری آن بوده است. این موقعیت خاص جغرافیایی یکی از ویژگی های منحصربه فرد رختشویخانه زنجان محسوب می شود که درک معماری و کاربری آن را کامل تر می کند.

دسترسی به موزه رختشویخانه زنجان بسیار آسان است و این بنا در یکی از خیابان های اصلی و شناخته شده شهر واقع شده است. برای رسیدن به این مجموعه تاریخی ارزشمند کافی است خود را به خیابان سعدی جنوبی در مرکز شهر زنجان برسانید. موزه رختشویخانه در کوچه ای به نام «فرهنگ» قرار دارد که از سمت خیابان سعدی منشعب می شود و تابلوی راهنما مسیر را به وضوح نشان می دهد. این کوچه مستقیماً به ورودی اصلی بنای رختشویخانه منتهی می گردد. با توجه به موقعیت مرکزی بنا در بافت تاریخی شهر امکان دسترسی با وسایل حمل و نقل عمومی مانند تاکسی یا اتوبوس نیز به سادگی فراهم است و پس از پیاده شدن در ایستگاه های نزدیک به خیابان سعدی با کمی پیاده روی کوتاه در کوچه فرهنگ به موزه خواهید رسید. برای کسانی که با خودروی شخصی سفر می کنند امکان استفاده از پارکینگ های عمومی موجود در اطراف خیابان سعدی یا در نزدیکی مجموعه میسر است. همچنین در صورت وجود ظرفیت ممکن است امکان پارک محدود در نزدیکی ورودی نیز وجود داشته باشد. پیاده روی در بافت تاریخی اطراف موزه نیز تجربه ای دلپذیر برای آشنایی بیشتر با فضای سنتی شهر زنجان خواهد بود. سهولت دسترسی یکی از عواملی است که بازدید از این موزه را برای گردشگران داخلی و خارجی جذاب کرده و آن را به مقصدی در دسترس تبدیل نموده است.

تاریخچه بنای رختشویخانه زنجان به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی باز می گردد و ساخت آن نشان دهنده توجه به مسائل رفاهی و بهداشتی در آن دوران است. ایده اولیه ساخت چنین مکانی به علی اکبر خان توفیقی اولین شهردار وقت زنجان تعلق داشت که با درک نیاز جامعه این پروژه مهم را آغاز کرد. او در سال ۱۳۰۷ هجری شمسی (مصادف با ۱۳۴۷ هجری قمری) زمین مورد نیاز برای احداث این مجموعه را که پیشتر به گودال بابا جمال معروف بود و محلی برای جمع شدن هرزآب ها محسوب می شد از فردی به نام باقرخان امجد نظام به مبلغ ۱۸۵ تومان خریداری کرد. سپس دستور ساخت بنا را صادر نمود. عملیات ساخت رختشویخانه توسط دو برادر معمار و بنای ماهر مشهدی اکبر معمار و مشهدی اسماعیل بنا انجام شد. مشهدی اکبر مسئولیت طراحی و معماری بنا را بر عهده داشت و مشهدی اسماعیل اجرای فیزیکی و بنایی ساختمان را انجام می داد. ساخت این مجموعه با توجه به ابعاد و پیچیدگی های آن حدود ۱۵ ماه به طول انجامید که در آن زمان سرعت قابل توجهی محسوب می شد. سنگ های به کار رفته در ساخت بخش های سنگی بنا از معدن سنگ روستای اژدهاتو استخراج شده و پس از حجاری و آماده سازی توسط کارگران بلدیه (شهرداری وقت) به محل ساخت حمل می شدند. اهمیت تاریخی و فرهنگی این بنا به حدی بود که در سال ۱۳۱۹ شمسی در دفتر اندیکاتور اداره ثبت اسناد و املاک زنجان به ثبت رسید و بعدها به عنوان یکی از آثار ملی ایران شناخته شد که این امر خود گامی مهم در جهت حفاظت و نگهداری از این میراث ارزشمند بود.

هدف اصلی و بنیادین از احداث بنای رختشویخانه در زنجان فراتر از صرفاً ایجاد یک ساختمان بود؛ این اقدام پاسخی مستقیم به یک نیاز اجتماعی و رفاهی اساسی برای بانوان شهر محسوب می شد. در آن دوران شستشوی رخت و لباس در کنار رودخانه ها چشمه ها یا جوی های آب به خصوص در فصول سرد و زمستان های سخت زنجان که دما به شدت پایین می آمد بسیار دشوار خطرناک و طاقت فرسا بود. علاوه بر سختی های فیزیکی مسائل بهداشتی مربوط به شستشو در آب های جاری یا راکد و همچنین حفظ حریم خصوصی زنان هنگام انجام این کار در فضاهای عمومی باز دغدغه های مهمی محسوب می شدند. علی اکبر خان توفیقی شهردار وقت با درک عمیق این نیازها و مشکلات دستور ساخت مکانی سرپوشیده گرم بهداشتی و امن را صادر کرد تا زنان بتوانند بدون نگرانی و در محیطی مناسب به شستشوی لباس های خود بپردازند. این بنا به صورت عام المنفعه اداره می شد و استفاده از خدمات و امکانات آن برای عموم مردم کاملاً رایگان بود که این خود نشان دهنده رویکرد خدماتی و رفاهی آن بود. ورود آقایان به این مجموعه در زمان فعالیت زنان به طور کامل ممنوع بود که این قانون بر اهمیت حفظ حریم خصوصی و امنیت بانوان استفاده کننده از رختشویخانه تأکید داشت. بنابراین رختشویخانه نه تنها یک سازه کاربردی برای شستشو بود بلکه یک اقدام مهم اجتماعی برای بهبود شرایط زندگی و ارتقاء سطح رفاه و بهداشت زنان شهر به شمار می رفت و نشان دهنده توجه ویژه به نیازهای اولیه و حقوق اجتماعی جامعه در آن دوره بود.

معماری بنای رختشویخانه زنجان نمونه ای درخشان از تلفیق نیازهای عملکردی با اصول معماری سنتی ایرانی است که با شرایط اقلیمی منطقه نیز سازگار شده است. سبک و سیاق معماری این بنا را می توان به دوره گذار از اواخر قاجار به اوایل پهلوی نسبت داد. هرچند از نظر کاربری بنایی مشابه با این مقیاس و طراحی خاص برای شستشوی عمومی در ایران بسیار کم نظیر یا حتی بی نظیر است و آن را متمایز می سازد اما از نظر اصول و عناصر معماری کلی می توان آن را با بناهای شاخص دیگر زنجان در همان دوره مانند مسجد عباسقلی خان و دروازه ارگ مقایسه کرد. در ساخت این مجموعه از مصالح بومی و در دسترس آن زمان به نحو احسن استفاده شده است؛ سنگ برای پی بخش های زیرین حوضچه ها و پاشورها آجر برای ساخت دیوارها طاق ها قوس ها و گنبدها و چوب برای پوشش سقف ها در برخی قسمت ها. یکی از جنبه های برجسته معماری سیستم تأمین و مدیریت آب هوشمندانه آن است که از قنات قلعه چی حاجی میربهاءالدین صورت می گرفت. مخزن آب انبار بنا (خزینه) با روش های سنتی و استفاده از ملاط مقاوم ساروج تا ارتفاع دو متر عایق بندی شده بود تا از نشت و هدر رفت آب جلوگیری شود و بهداشت آب حفظ گردد. طراحی داخلی با استفاده ماهرانه از قوس ها طاق ها و نورگیرها فضایی دلنشین روشن و با تهویه طبیعی مناسب را فراهم می آورد که برای محیطی با رطوبت بالا ضروری بود. پنجره هایی در بخش بالایی دیوارها و زیر طاق ها برای تبادل هوا و خروج بخار تعبیه شده بودند که نشان دهنده درک عمیق معمار از نیازهای کاربردی بنا بود. این معماری نمونه ای موفق از تلفیق نیازهای عملکردی زیبایی شناسی سنتی و سازگاری با محیط است.

بنای رختشویخانه زنجان از چندین بخش اصلی تشکیل شده که هر یک ویژگی های معماری و عملکردی خاص خود را دارند و در مجموع یک سیستم کامل را برای ارائه خدمات شستشو تشکیل می دادند. بخش اصلی و قلب تپنده بنا شامل سالن بزرگ شستشو است که دارای ابعاد قابل توجهی بوده و بخش عمده ای از مساحت زیربنا را به خود اختصاص داده است. عرض این سالن حدود ۷.۱۳ متر طول آن ۶۲ متر و مساحت زیربنای آن حدود ۸۵۰ متر مربع است که فضایی وسیع را برای فعالیت همزمان تعداد زیادی از زنان فراهم می کرد. این سالن توسط ۱۱ ستون قطور آجری که به صورت متقارن در دو ردیف قرار گرفته اند به دو قسمت طولی تقسیم شده است. مصالح اصلی به کار رفته در ساخت بنا شامل سنگ های حجاری شده به ویژه از نوع تراورتن برای ساخت حوضچه ها و پاشورها آجر برای ساخت دیوارها طاق ها و گنبدها و چوب برای پوشش سقف ها در برخی قسمت ها است. ارتفاع بخش های مختلف بنا به خصوص در سالن اصلی و خزینه قابل توجه است و به تهویه و نورگیری فضا کمک می کرده است. خزینه یا مخزن آب انبار نیز خود سازه ای عظیم و مجزا با ابعاد تقریبی ۱۷ متر طول ۱۱.۵۵ متر عرض و حدود ۸ متر ارتفاع بوده که نشان دهنده ظرفیت بالای ذخیره آب در این مجموعه است. استفاده از قوس های آجری و پوشش های گنبدی در سقف علاوه بر زیبایی بصری استحکام و پایداری بنا را نیز در برابر عوامل محیطی و زمین لرزه تأمین می کرده است. این مشخصات سازه ای نشان دهنده مقیاس بزرگ و اهمیت کاربردی این بنا در زمان خود بوده است.

یکی از برجسته ترین ویژگی های بنای رختشویخانه زنجان که آن را از بسیاری از بناهای تاریخی دیگر متمایز می کند سیستم پیشرفته و هوشمندانه مدیریت آب و فضاهای شستشو است که با دقت فراوان طراحی و اجرا شده است. آب مورد نیاز بنا از طریق قنات قلعه چی به مخزن آب انبار (خزینه) هدایت می شد و سپس به صورت کنترل شده و با استفاده از شیب طبیعی زمین در حوضچه ها و مجاری شستشو جریان می یافت. طراحی حوضچه ها و مجاری آب به گونه ای بود که امکان شستشوی لباس ها با درجات مختلف آلودگی و همچنین آب کشی در مراحل مختلف را فراهم می آورد. سیستم شامل چهار واحد حوضچه اصلی و مجاری ارتباطی بین آن ها بود که هر یک کاربری خاصی داشتند؛ به عنوان مثال حوضچه اول که آب ابتدا وارد آن می شد برای لباس های بسیار آلوده و لباس های مربوط به افراد بیمار در نظر گرفته شده بود. مجرای بین حوضچه دوم و سوم مخصوص آب کشی لباس های نسبتاً تمیزتر بود و حوضچه انتهایی (چهارم) ممکن بود برای شستشوی ظروف آشپزخانه استفاده شود. حوضچه ابتدایی در مسیر ورود آب به سالن (که آخرین حوض در مسیر جریان آب استفاده شده بود) برای آب تمیز و حتی آشامیدنی در نظر گرفته شده بود که نشان دهنده توجه به تفکیک آب مصرفی و بهداشت بود. استفاده از سنگ های حجاری شده تراورتن برای جداسازی حوضچه ها و ایجاد پاشورها هم جنبه کاربردی برای ایستادن راحت هنگام شستشو داشت و هم زیبایی بصری خاصی به فضا می بخشید. ویژگی دیگر طراحی سقف سالن اصلی با استفاده از طاق ها و گنبدهای آجری است که بر روی ۱۱ ستون استوار شده اند. این سازه نه تنها فضای وسیعی را بدون نیاز به ستون های میانی زیاد پوشش می داد بلکه به تهویه و نورگیری طبیعی فضا نیز کمک شایانی می کرد. نورگیرها و پنجره های تعبیه شده در بخش های بالایی نور طبیعی را به داخل هدایت کرده و به جریان هوا و خروج بخار کمک می کردند. وجود فضایی شبیه به تراس یا شاه نشین مشرف به سالن اصلی که احتمالاً محل نظارت و مدیریت بوده نیز یکی از ویژگی های خاص این بناست. این ویژگی ها در کنار هم نشان دهنده مهارت و دانش بالای معماران در تلفیق عملکرد زیبایی و پایداری سازه در شرایط اقلیمی منطقه و با توجه به نیازهای اجتماعی و بهداشتی بوده است.

مجموعه رختشویخانه زنجان از بخش های مختلف و مرتبط به هم تشکیل شده که هر یک نقش خاصی در عملکرد کلی بنا در گذشته و نمایش موزه در حال حاضر ایفا می کنند. این بخش ها به طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می شوند که شامل فضاهای خدماتی و مدیریتی در بخش ورودی و فضای اصلی شستشوی رخت در بخش داخلی بنا هستند. بخش خدماتی و مدیریت شامل حیاط ورودی قسمت مسکونی (که محل اقامت فرد مسئول رختشویخانه بوده) و خزینه یا آب انبار اصلی است. حیاط فضایی باز دلپذیر و نورگیر بود که نقش ورودی اصلی و ارتباط دهنده بین بخش های مختلف مجموعه را ایفا می کرد. قسمت مسکونی فضایی مستقل برای اقامت دائمی یا موقت فردی بود که مسئولیت اداره و نظارت بر امور رختشویخانه و حفظ نظم و نظافت آن را بر عهده داشت. خزینه نیز مهم ترین بخش زیرساختی بنا بود که به عنوان مخزن اصلی ذخیره آب قنات عمل می کرد و آب مورد نیاز برای تمام فرآیندهای شستشو از آن تأمین می شد. امروزه این فضاها در قالب موزه کاربری نمایشگاهی یافته اند. فضای اصلی شستشوی رخت که هسته مرکزی فعالیت بنا در گذشته بود شامل سالنی وسیع و سرپوشیده با سیستم پیچیده حوضچه ها و مجاری آب است. این سالن بزرگ ترین بخش مجموعه را تشکیل می دهد و در گذشته امکان فعالیت همزمان تعداد زیادی از بانوان را فراهم می آورد. این تفکیک فضاها نشان دهنده سازماندهی دقیق و کارآمدی مجموعه برای ارائه خدمات عمومی بوده است و امروزه نیز در قالب موزه امکان نمایش بخش های مختلف زندگی مردم را فراهم می کند.

بخش مدیریت رختشویخانه زنجان فضایی بود که برای اداره امور روزمره نظارت بر عملکرد صحیح سیستم آبرسانی و حوضچه ها و حفظ نظم و امنیت مجموعه در نظر گرفته شده بود. این بخش در نزدیکی ورودی اصلی قرار داشت و شامل سه قسمت اصلی حیاط قسمت مسکونی و خزینه بود. حیاط محوطه ای روباز و مستطیل شکل با مساحت تقریبی ۴۰۰ متر مربع (با ابعاد حدودی ۳۲ متر طول و ۱۲ متر عرض) بود که فضایی سبز و دلنشین را در بر می گرفت و به عنوان فضای انتظار استراحت و دسترسی به سایر بخش ها عمل می کرد. در جبهه شمالی حیاط قسمت مسکونی با متراژ حدود ۶۰ متر مربع قرار داشت که شامل دو اتاق و یک ورودی مستقل بود. این قسمت محل اقامت فردی بود که مسئولیت اداره و نظارت بر رختشویخانه را بر عهده داشت و گفته می شود این فرد همسر یکی از معماران بنا خانم معصومه بوده است که در قبال خدماتش مبلغی ماهیانه یا کالاهای مصرفی دریافت می کرده است. پلان و نمای این واحد مسکونی به سبک معماری سنتی خانه های مسکونی زنجان در آن دوره طراحی شده بود. خزینه که امروزه به عنوان فضای نمایشگاهی موزه مورد استفاده قرار می گیرد در گذشته مخزن اصلی ذخیره آب رختشویخانه بود. این سازه عظیم با ابعاد حدود ۱۷ متر طول ۱۱.۵۵ متر عرض و ۸ متر ارتفاع ظرفیت قابل توجهی برای نگهداری آب قنات داشت و با ملاط ساروج به دقت آب بندی شده بود تا از اتلاف آب جلوگیری شود. در بخش مدیریت فضایی شبیه به تراس یا شاه نشین نیز وجود داشت که مشرف به سالن اصلی شستشو بود و احتمالاً محلی برای نظارت کلی بر فعالیت ها محسوب می شد. این بخش ها در کنار هم ساختار مدیریتی و خدماتی رختشویخانه را تشکیل می دادند.

فضای اصلی شستشوی رخت مهم ترین و بزرگ ترین بخش کاربری بنای رختشویخانه زنجان بود و محلی بود که زنان شهر ساعت ها وقت خود را در آنجا سپری می کردند نه تنها برای شستشو بلکه برای تعاملات اجتماعی و تبادل اخبار. این فضا شامل سالنی بسیار بزرگ سرپوشیده و مرتفع با ابعاد تقریبی ۷.۱۳ متر عرض ۶۲ متر طول و مساحت ۸۵۰ متر مربع بود. سقف این سالن عظیم بر روی ۱۱ ستون قطور آجری استوار شده بود که به صورت متقارن در دو ردیف قرار گرفته بودند و سالن را به دو بخش طولی تقسیم می کردند. طراحی داخلی این فضا بسیار کاربردی و در عین حال زیبا بود. در حد فاصل این ستون ها سیستم پیچیده ای از حوضچه ها و مجاری آب تعبیه شده بود که فرآیند شستشوی لباس ها را تسهیل می کرد و بهداشت را تا حد امکان رعایت می نمود. چهار واحد حوضچه اصلی و مجاری ارتباطی بین آن ها ستون فقرات این سیستم آبرسانی را تشکیل می دادند. آب از یک مجرا وارد حوضچه اول می شد و سپس از طریق سرریز به حوضچه دوم جریان می یافت. مجاری آب در طرفین شرق و غرب آب را به حوضچه سوم و چهارم در انتهای سالن هدایت می کردند. هر حوضچه کاربری خاصی داشت که با دقت تعیین شده بود؛ حوضچه اول برای شستشوی لباس های بسیار آلوده و لباس های مربوط به افراد بیمار یا با امراض مسری در نظر گرفته شده بود. مجرای بین حوضچه دوم و سوم مخصوص آب کشی لباس های نسبتاً تمیزتر بود حوضچه چهارم ممکن بود برای شستشوی ظروف آشپزخانه استفاده شود و حوضچه ابتدایی در مسیر ورود آب به سالن (که آخرین حوض در مسیر جریان آب استفاده شده بود) برای آب تمیز و حتی آشامیدنی در نظر گرفته شده بود. پاشورها در امتداد مجاری آب قرار داشتند و با سنگ های حجاری شده تراورتن مشخص شده بودند که امکان ایستادن راحت و ایمن را هنگام شستشو فراهم می کرد. این طراحی دقیق و تفکیک شده حوضچه ها نشان دهنده توجه به بهداشت و کارایی در فرآیند شستشو در آن زمان بوده است.

کاربری اصلی و بنیادین بنای رختشویخانه زنجان در زمان ساخت و بهره برداری ارائه خدمات عمومی برای شستشوی رخت و لباس اهالی شهر به ویژه بانوان بود. این بنا به عنوان یک رختشویخانه عمومی و رایگان عمل می کرد و هدف اصلی از ایجاد آن فراهم کردن فضایی گرم سرپوشیده بهداشتی و امن برای زنان بود تا بتوانند در تمام طول سال به خصوص در سرمای شدید زمستان های زنجان بدون دغدغه و در محیطی مناسب به این کار بپردازند. ممنوعیت ورود آقایان به این مجموعه در ساعات فعالیت زنان بر جنبه حفظ حریم خصوصی و امنیت این مکان تأکید داشت و آن را به فضایی مختص بانوان تبدیل کرده بود. این نوع کاربری عمومی و سازمان یافته برای شستشوی رخت در یک بنای سرپوشیده و با این مقیاس در ایران بسیار کم نظیر و شاید بی نظیر است و رختشویخانه زنجان را از این نظر در میان بناهای تاریخی کشور متمایز می کند. امروزه پس از سال ها مرمت و بازسازی دقیق کاربری این بنا تغییر یافته و به موزه مردم شناسی زنجان تبدیل شده است. این موزه با نمایش اشیاء مرتبط با زندگی روزمره پوشاک محلی آداب و رسوم ابزار کار و ماکت هایی از زنان در حال شستشو روح اصلی بنا را که ارتباط با زندگی مردم و به ویژه بانوان داشت زنده نگه داشته و آن را در قالبی جدید به نمایش گذاشته است. این تغییر کاربری فرصتی بی نظیر برای حفظ و نمایش این اثر ارزشمند تاریخی و فرهنگی و انتقال داستان زندگی و دغدغه های مردم زنجان به نسل های آینده فراهم آورده است و بازدیدکنندگان را با اهمیت این بنا در بستر اجتماعی و تاریخی شهر آشنا می سازد.

موزه رختشویخانه زنجان در بیشتر ایام سال پذیرای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ است اما ساعت های کاری آن مانند بسیاری از موزه ها و اماکن تاریخی دیگر ممکن است در فصول مختلف سال کمی متفاوت باشد تا با طول روز و شرایط آب وهوایی هماهنگ باشد. به طور کلی در شش ماهه اول سال که هوا گرم تر و روزها بلندتر هستند (بهار و تابستان) موزه معمولاً از ساعت ۹ صبح آغاز به کار کرده و تا ساعت ۷ عصر (۱۹) باز می باشد. در شش ماهه دوم سال که هوا سردتر شده و روزها کوتاه تر می شوند (پاییز و زمستان) ساعت بازدید معمولاً از ۸ صبح آغاز شده و تا ساعت ۵ عصر (۱۷) تعیین می شود. این تفاوت ساعت کاری به بازدیدکنندگان این امکان را می دهد که در طول روزهای بلند تابستان از زمان بیشتری برای بازدید بهره مند شوند. توصیه اکید می شود قبل از برنامه ریزی برای بازدید به خصوص در ایام تعطیل رسمی یا مناسبت های خاص که ممکن است موزه تعطیل باشد یا ساعت کاری متفاوتی داشته باشد از طریق شماره تماس رسمی موزه یا وب سایت های معتبر گردشگری و میراث فرهنگی استان از آخرین تغییرات در روزها و ساعت های کاری اطمینان حاصل کنید. موزه معمولاً در روزهای تعطیل رسمی خاصی مانند ایام عزاداری محرم رحلت پیامبر و شهادت ائمه تعطیل است اما در بیشتر روزهای هفته از شنبه تا جمعه فعال و آماده پذیرایی از بازدیدکنندگان می باشد. برنامه ریزی بازدید با توجه به این ساعت ها به شما کمک می کند تا بتوانید با آرامش کافی از تمام بخش های موزه و فضای دلنشین حیاط آن دیدن کنید و تجربه کاملی از این مجموعه تاریخی کسب نمایید.

موزه رختشویخانه زنجان برای رفاه حال بازدیدکنندگان خود و ارتقاء تجربه آن ها از این مجموعه تاریخی و فرهنگی امکانات متعددی را در نظر گرفته و فراهم کرده است. در ابتدای ورودی مجموعه یک بازارچه کوچک صنایع دستی قرار دارد که فرصتی عالی برای آشنایی با هنرهای سنتی و صنایع دستی بومی استان زنجان و خرید محصولات ارزشمند و اصیل مانند چاقوهای معروف زنجان چاروق (نوعی پاپوش سنتی) ملیله کاری های ظریف سفال و دست بافته ها فراهم می آورد. این بازارچه مکانی عالی برای تهیه سوغاتی های ماندگار از سفر به زنجان است. در محیط دلنشین و باصفای حیاط مجموعه یک شربت خانه سنتی وجود دارد که فضایی آرامش بخش و دنج را برای استراحت بازدیدکنندگان فراهم می کند. در این شربت خانه می توانید انواع نوشیدنی های سنتی ایرانی دمنوش های محلی و عرقیجات گیاهی را در فضایی تاریخی و دلپذیر میل کنید. این مکان برای کمی مکث گفتگو و لذت بردن از فضای موزه بسیار مناسب است. علاوه بر این امکانات تفریحی و خرید سرویس های بهداشتی تمیز و مناسب نیز برای استفاده بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است. همچنین برای سهولت دسترسی کسانی که با خودروی شخصی مراجعه می کنند امکان استفاده از پارکینگ در نزدیکی مجموعه یا در صورت امکان و وجود ظرفیت در خود مجموعه وجود دارد که دسترسی را آسان تر می سازد. این امکانات جانبی تجربه بازدید از موزه رختشویخانه را کامل تر راحت تر و دلپذیرتر می سازند و آن را به مقصدی مناسب برای تمام اعضای خانواده تبدیل می کنند.

موقعیت مکانی موزه رختشویخانه زنجان در قلب بافت تاریخی شهر این امکان را فراهم می آورد که بازدیدکنندگان پس از دیدن این مجموعه ارزشمند به راحتی و با صرف کمترین زمان از سایر جاذبه های گردشگری مهم و دیدنی زنجان که در نزدیکی آن قرار دارند نیز دیدن کنند و برنامه گردشگری خود را کامل تر نمایند. یکی از مهم ترین این جاذبه ها بازار تاریخی زنجان است که یکی از طولانی ترین بازارهای سرپوشیده و فعال در ایران محسوب می شود و خود یک شاهکار معماری و تجاری است. بازار زنجان با خودرو تنها حدود پنج دقیقه با موزه رختشویخانه فاصله دارد و گشت وگذار در حجره ها راسته ها و سراهای مختلف آن تجربه ای بی نظیر از زندگی سنتی تجارت و صنایع دستی زنجان ارائه می دهد. موزه باستان شناسی و مردان نمکی که در عمارت تاریخی و زیبای ذوالفقاری قرار دارد و محل نگهداری مومیایی های طبیعی کشف شده در معدن نمک چهرآباد است نیز در فاصله بسیار نزدیکی از رختشویخانه واقع شده و با خودرو حدود سه دقیقه راه است. بازدید از این موزه فرصتی برای دیدن بقایای انسان های باستانی و آشنایی با تاریخ معدن کاری در منطقه است. مسجد جامع زنجان (مسجد سید) نیز که از بناهای ارزشمند دوره قاجار است و با معماری چشم نواز و کاشی کاری های زیبای خود شهرت دارد در حدود پنج دقیقه با خودرو از موزه رختشویخانه فاصله دارد و بازدید از آن برای علاقه مندان به معماری مذهبی توصیه می شود. این نزدیکی جاذبه ها به یکدیگر امکان برنامه ریزی یک نیم روز یا یک روز کامل گردشگری در مرکز شهر زنجان را برای علاقه مندان به تاریخ فرهنگ و معماری فراهم می آورد و بازدید از رختشویخانه را به بخشی از یک تجربه جامع تر تبدیل می کند.

موزه رختشویخانه زنجان کجاست؟

موزه رختشویخانه در قلب بافت تاریخی شهر زنجان در خیابان سعدی جنوبی کوچه فرهنگ واقع شده است. این بنا در منطقه ای که در گذشته به گودال بابا جمال معروف بوده قرار دارد.

قیمت بلیط رختشویخانه زنجان چقدر است؟

قیمت بلیط موزه رختشویخانه برای بازدیدکنندگان داخلی و خارجی متفاوت است. توصیه می شود برای اطلاع از نرخ دقیق و به روز بلیط پیش از مراجعه با موزه تماس بگیرید یا به وب سایت های مربوطه مراجعه کنید.

رختشویخانه زنجان متعلق به چه دوره ای است؟

بنای رختشویخانه زنجان در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی به دستور اولین شهردار زنجان و به دست معماران محلی ساخته شده است.

چرا بازدید از موزه رختشویخانه زنجان پیشنهاد می شود؟

بازدید از این موزه به دلیل معماری منحصربه فرد کاربری اجتماعی خاص آن در گذشته (به عنوان رختشویخانه عمومی برای زنان) و نمایش گوشه هایی از زندگی و فرهنگ مردم زنجان در قالب موزه مردم شناسی تجربه ای ارزشمند است.

چگونه به موزه رختشویخانه زنجان برویم؟

برای دسترسی به موزه باید به خیابان سعدی جنوبی زنجان بروید و وارد کوچه فرهنگ شوید. موزه در انتهای این کوچه قرار دارد و با تاکسی یا وسایل حمل و نقل عمومی به راحتی قابل دسترسی است.