نا امن ترین هواپیماهای جهان

تعیین ناامن ترین هواپیماهای جهان موضوعی پیچیده است، اما بر اساس آمار سوانح هوایی، نقص های طراحی و سوابق عملیاتی، برخی مدل ها مانند بوئینگ ۷۳۷ JT8D، ایرباس A310، توپولف های Tu-154 و Tu-134، ایلوشین Il-76 و برخی مدل های مک دانل داگلاس، در طول تاریخ پروازهای ناموفق بیشتری داشته اند. این هواپیماها عمدتاً به دلیل عمر بالا، استانداردهای نگهداری متفاوت در مناطق مختلف یا ایرادات فنی اولیه، در فهرست هواپیماهای با سابقه ایمنی ضعیف قرار می گیرند.

در صنعت هوانوردی، ایمنی همواره در اولویت قرار دارد و پیشرفت های تکنولوژیکی و مقررات سخت گیرانه، پرواز را به یکی از امن ترین شیوه های حمل و نقل تبدیل کرده است. با این حال، در طول تاریخ طولانی هوانوردی، برخی مدل های هواپیما به دلایل مختلفی از جمله نقص طراحی، مشکلات فنی، اشتباهات انسانی یا حتی نگهداری ضعیف، آمار حوادث و تصادفات مرگبار بالاتری را به ثبت رسانده اند. این موضوع اغلب به بحث و بررسی در مورد «ناامن ترین» هواپیماها منجر می شود. این طبقه بندی معمولاً بر اساس نرخ حوادث به ازای هر ساعت پرواز یا تعداد تلفات در سوانح صورت می گیرد و نهادهای بین المللی هوانوردی نظیر سازمان بین المللی هوانوردی غیرنظامی (ICAO) و اداره هوانوردی فدرال آمریکا (FAA) همواره در تلاش برای ارتقاء استانداردهای ایمنی هستند.

باید توجه داشت که بسیاری از هواپیماهایی که در گذشته با چالش های ایمنی مواجه بوده اند، با گذشت زمان، اصلاحات و بهبودهای قابل توجهی را تجربه کرده اند. با این حال، برخی از آن ها به دلیل ماهیت ایرادات یا شرایط عملیاتی خاص، همچنان در فهرست مدل های با ریسک بالاتر باقی مانده اند. در ادامه، به معرفی و بررسی دقیق تر برخی از این هواپیماها می پردازیم که نامشان در تاریخ هوانوردی با سوانح گره خورده است.

معرفی نا امن ترین هواپیماهای جهان

هواپیماهای معرفی شده در این بخش، بر اساس داده های تاریخی و گزارش های بین المللی ایمنی هوانوردی، به عنوان مدل هایی با سابقه حوادث بیشتر یا نقص های جدی تر شناخته شده اند. این طبقه بندی نه تنها به تعداد مطلق سقوط ها، بلکه به عواملی نظیر نرخ حوادث به ازای هر پرواز یا هر ساعت پرواز، و همچنین تأثیر مشکلات طراحی یا عملیاتی در بروز این سوانح بستگی دارد. این هواپیماها، هر یک فصلی از تاریخ هوانوردی را رقم زده اند که درس های مهمی برای ارتقاء ایمنی در پی داشته است.

تمرکز بر این مدل ها به معنای بی توجهی به عوامل دیگری مانند شرایط آب و هوایی، خطای انسانی یا اقدامات تروریستی نیست، بلکه تأکید بر جنبه های فنی و عملیاتی مرتبط با خود هواپیما است که بر سابقه ایمنی نامطلوب آن تأثیر گذاشته است. این بررسی به ما کمک می کند تا درک عمیق تری از چالش های مهندسی و عملیاتی در گذشته صنعت هواپیماسازی پیدا کنیم.

بوئینگ 737 JT8D

بوئینگ 737 JT8D یکی از اولین نسخه های هواپیمای محبوب بوئینگ 737 است که با موتورهای توربوفن JT8D پرات اند ویتنی شناخته می شود. این مدل که تولید آن از سال 1967 آغاز و تا سال 1988 ادامه داشت، پایه و اساس موفقیت عظیم خانواده 737 را بنا نهاد. با این حال، به دلیل عمر طولانی و استفاده گسترده، و همچنین استانداردهای ایمنی متفاوت در برخی کشورها، این هواپیما آمار نسبتاً بالایی از حوادث را به ثبت رسانده است.

یکی از دلایل اصلی قرار گرفتن این مدل در فهرست هواپیماهای با ریسک بالاتر، نرخ سقوط مرگبار آن است که در برخی گزارش ها به یک سقوط در هر 500 پرواز اشاره شده است. این آمار عمدتاً مربوط به دهه های اولیه فعالیت و هواپیماهایی است که در کشورهای در حال توسعه با منابع مالی محدود برای نگهداری و آموزش خلبانان به کار گرفته می شدند. برای مثال، سقوط یک فروند بوئینگ 737 JT8D در قرقیزستان در سال 2008، که منجر به کشته شدن 68 نفر شد، نمونه ای از حوادث مرتبط با این مدل است. با وجود اینکه بسیاری از خطوط هوایی بزرگ این هواپیما را از رده خارج کرده اند، تعدادی از آن ها همچنان در برخی کشورها، به ویژه برای پروازهای داخلی، در حال پرواز هستند.

ایرباس A310

ایرباس A310، یک هواپیمای مسافربری پهن پیکر و میان برد است که بین سال های 1983 تا 1998 تولید شد. این مدل، نسخه کوتاه تر و بهینه سازی شده ایرباس A300 بود و به دلیل کارایی و قابلیت های خود، مورد توجه بسیاری از خطوط هوایی قرار گرفت. با این حال، A310 نیز در طول عمر عملیاتی خود با چندین سانحه جدی مواجه شد که نام آن را در فهرست هواپیماهای با سابقه ایمنی بحث برانگیز قرار داد.

یکی از فاجعه بارترین حوادث مربوط به ایرباس A310، سقوط پرواز 626 خطوط هوایی یمن در سال 2009 بود که 153 نفر را به کام مرگ کشاند. این حادثه، در کنار حوادث دیگری نظیر سقوط پرواز 596 خطوط هوایی ایر اینتر در سال 1992 که به دلیل خطای خلبان رخ داد، نگرانی هایی را در مورد ایرادات فنی و عملیاتی این هواپیما ایجاد کرد. اگرچه بسیاری از ایرلاین های مطرح جهانی، به ویژه در اروپا، این مدل را از ناوگان خود خارج کرده اند، اما هنوز هم در برخی کشورهای فقیرتر نظیر پاکستان، ایرباس A310 در حال تردد و استفاده است که این موضوع، نیاز به نظارت دقیق تر بر استانداردهای نگهداری و ایمنی را برجسته می سازد.

آی ال 76

ایلوشین Il-76 یک هواپیمای ترابری سنگین و چند منظوره است که توسط شوروی سابق طراحی و تولید شد. این هواپیما که از سال 1974 وارد خدمت شده و هنوز هم در حال تولید است، عمدتاً برای مقاصد نظامی و حمل و نقل بارهای سنگین طراحی شده بود. با این حال، نسخه های مسافربری و باری آن نیز در کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، خاورمیانه و آفریقا به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفته اند.

به دلیل ماهیت عملیاتی سخت و اغلب در شرایط دشوار، و همچنین استانداردهای نگهداری متغیر در مناطق مختلف، Il-76 آمار بالایی از سوانح را به ثبت رسانده است. یکی از بزرگترین فجایع مربوط به این هواپیما، سقوط یک فروند Il-76 متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران در سال 2003 بود که منجر به کشته شدن 275 نفر شد. این حادثه، که یکی از مرگبارترین سوانح هوایی تاریخ ایران محسوب می شود، بر چالش های عملیاتی و ایمنی این نوع هواپیما تأکید کرد. با وجود این سوابق، حدود 247 فروند از این هواپیما هنوز در ناوگان های هوایی سراسر جهان، به ویژه برای حمل و نقل کالا و مقاصد نظامی، فعال هستند و نرخ حوادث آن در هر 549 هزار ساعت پرواز، یک سقوط تخمین زده شده است.

تو 154

توپولف Tu-154 یک جت سه موتوره و میان برد است که از سال 1971 توسط شرکت توپولف در شوروی سابق تولید می شد. این هواپیما به سرعت به ستون فقرات ناوگان هوایی شوروی و بسیاری از کشورهای بلوک شرق تبدیل شد و تا به امروز، با وجود توقف تولید انبوه، تعداد قابل توجهی از آن در حال پرواز هستند. Tu-154 به دلیل توانایی پرواز در شرایط آب و هوایی سخت و باندهای فرود نامناسب، شهرت داشت.

با این حال، این هواپیما نیز سابقه طولانی از حوادث را دارد که اغلب به دلایلی نظیر نقص های فنی، نگهداری ناکافی، و گاهی اشتباه خلبان نسبت داده شده است. از سال 2002، حداقل چهار سقوط مرگبار این مدل در ایران اتفاق افتاده است. برجسته ترین آن ها سقوط پرواز 7908 هواپیمایی کاسپین در سال 2009 از تهران به ایروان بود که منجر به جان باختن 168 نفر شد. این حوادث، در کنار دیگر سوانح در کشورهای مستقل مشترک المنافع، باعث شده تا بسیاری از خطوط هوایی جهانی این هواپیما را از رده خارج کنند، اما هنوز حدود 336 فروند از آن، به ویژه در پروازهای داخلی کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی، مورد استفاده قرار می گیرد.

مک دانل داگلاس DC-9

مک دانل داگلاس DC-9 یک هواپیمای جت مسافربری دو موتوره و کوتاه برد است که تولید آن از سال 1965 آغاز و تا سال 1982 ادامه یافت. این هواپیما به دلیل طراحی ساده و کارایی در مسیرهای کوتاه، بسیار محبوب شد و بیش از 976 فروند از آن تولید گردید. پس از ادغام شرکت مک دانل داگلاس با بوئینگ در سال 1997، تولید این مدل متوقف شد.

با وجود طراحی اولیه موفق، DC-9 نیز در طول عمر طولانی خود با حوادث متعددی مواجه شد. بسیاری از این حوادث، به ویژه در سال های اخیر، مربوط به هواپیماهای قدیمی تر و اغلب در کشورهایی با استانداردهای نگهداری پایین تر بوده است. برای مثال، سقوط یک فروند مک دانل داگلاس DC-9 در جمهوری کنگو در سال 2008، که منجر به کشته شدن 88 نفر شد، نشان دهنده خطرات ناشی از استفاده از هواپیماهای فرسوده است. با اینکه بسیاری از ایرلاین های بزرگ این هواپیما را بازنشسته کرده اند، اما حدود 315 فروند از آن هنوز توسط شرکت های هواپیمایی کوچک تر در سراسر جهان، به ویژه برای مقاصد باری یا پروازهای منطقه ای، مورد استفاده قرار می گیرد.

عمر طولانی هواپیماها و عدم رعایت استانداردهای نگهداری، به ویژه در شرکت های هواپیمایی با منابع مالی محدود، از مهم ترین عوامل افزایش ریسک سوانح هوایی است.

تو 134

توپولف Tu-134 یک هواپیمای جت دو موتوره و کوتاه برد است که بین سال های 1964 تا 1986 توسط شرکت توپولف در شوروی سابق تولید شد. این هواپیما، که طراحی آن بر اساس Tu-104 بود، به سرعت به یکی از پرکاربردترین جت های منطقه ای در بلوک شرق تبدیل شد و بیش از 850 فروند از آن ساخته شد. Tu-134 به دلیل قابلیت اطمینان و سادگی عملیاتی، در بسیاری از کشورها مورد استفاده قرار گرفت.

با این حال، Tu-134 نیز مانند بسیاری از هواپیماهای هم نسل شوروی، با چالش های ایمنی مواجه بود. سطح بالای سر و صدای موتورهای آن، که در قسمت دم هواپیما قرار گرفته بودند، باعث شد این مدل نتواند استانداردهای جدید نویز در اروپا و غرب را برآورده کند و به تدریج از خطوط پروازی بین المللی خارج شد و به پروازهای داخلی محدود گردید. یکی از بزرگترین سوانح مربوط به Tu-134، سقوطی در سال 2004 بود که منجر به کشته شدن 44 سرنشین آن شد. با وجود بازنشستگی گسترده، تعداد محدودی از این هواپیما هنوز هم در برخی شرکت های هوایی، به ویژه در سوریه و کشورهای مستقل مشترک المنافع، مورد استفاده قرار می گیرد که این امر نگرانی هایی را در مورد نگهداری ضعیف و استانداردهای ایمنی به همراه دارد.

بوئینگ 727

بوئینگ 727 یک هواپیمای جت سه موتوره و میان برد است که بین سال های 1963 تا 1984 تولید شد و یکی از موفق ترین هواپیماهای تجاری در تاریخ هوانوردی محسوب می شود. با بیش از 1832 فروند تولید شده، 727 به سرعت به ستون فقرات ناوگان های هوایی بسیاری از شرکت های بزرگ در سراسر جهان تبدیل شد. طراحی منحصربه فرد با سه موتور در قسمت دم و توانایی فرود در باندهای کوتاه، از ویژگی های بارز آن بود.

با وجود موفقیت تجاری، بوئینگ 727 نیز در اوایل عمر خود با چالش هایی در زمینه ایمنی مواجه بود. پیچیدگی های مرتبط با موتورهای دم و سیستم های هیدرولیک، در کنار حوادث ناشی از اشتباه خلبان در شرایط خاص، به ثبت تعدادی سانحه منجر شد. با گذشت زمان و پیشرفت تکنولوژی، بسیاری از شرکت های هواپیمایی این مدل را با هواپیماهای مدرن تر و کارآمدتر جایگزین کردند. با این حال، هنوز تعداد زیادی از این نوع هواپیما، به ویژه در آمریکای لاتین و آفریقا، به عنوان هواپیمای باری یا برای خطوط هوایی کوچک تر استفاده می شود. یکی از فاجعه بارترین سقوط های این هواپیما در کریسمس سال 2003 در جمهوری بنین آفریقا اتفاق افتاد که 151 نفر جان خود را از دست دادند.

مک دانل داگلاس MD-80

سری مک دانل داگلاس MD-80، مجموعه ای از هواپیماهای جت دو موتوره و میان برد است که به عنوان جایگزینی مدرن تر و بزرگتر برای DC-9 طراحی شد. تولید این سری از سال 1980 آغاز و تا سال 1999 ادامه یافت و به دلیل کارایی و قابلیت اطمینان، به سرعت در ناوگان های هوایی متعددی در سراسر جهان، از جمله خطوط هوایی دلتا در آمریکا و شرکت های بزرگ در اروپا، مورد استفاده قرار گرفت.

با وجود اینکه MD-80 به طور کلی یک هواپیمای ایمن محسوب می شود، اما سوابق آن شامل چندین سانحه قابل توجه است که برخی از آن ها به دلیل نقص طراحی، مشکلات نرم افزاری یا مسائل نگهداری رخ داده اند. یکی از مرگبارترین حوادث مربوط به این مدل، سقوط پرواز 5022 اسپان ایر در مادرید در اوت 2008 بود که 153 نفر در آن جان باختند. این حادثه به دلیل عدم تنظیم صحیح فلپ ها و اسلت ها توسط خلبانان و عدم هشدار سیستم های هواپیما رخ داد و منجر به بررسی های گسترده ای در مورد سیستم های هشدار کابین خلبان شد. اگرچه این مدل اخیراً از خط تولید خارج شده و بسیاری از ایرلاین ها آن را بازنشسته کرده اند، اما هنوز هم تعداد قابل توجهی از آن ها در حال فعالیت هستند.

مک دانل داگلاس DC-10

مک دانل داگلاس DC-10 یک هواپیمای پهن پیکر و سه موتوره است که تولید آن از سال 1971 آغاز و تا سال 1989 ادامه یافت. این هواپیما به عنوان رقیبی برای بوئینگ 747 و لاکهید L-1011 طراحی شد و به سرعت در خطوط هوایی اصلی جهان به کار گرفته شد. با این حال، DC-10 در اوایل عمر عملیاتی خود با مشکلات جدی در زمینه ایمنی مواجه شد که منجر به چندین سانحه مرگبار و بدنامی عمومی آن گردید.

مشهورترین مشکل این هواپیما، نقص ساختاری در طراحی درب بار بود که می توانست در حین پرواز باز شده و منجر به کاهش فشار ناگهانی در کابین و آسیب به سیستم های کنترل شود. فاجعه بارترین حادثه ناشی از این نقص، سقوط پرواز 981 ترکیش ایرلاینز در سال 1974 بود که 346 کشته بر جای گذاشت. همچنین، سقوط پرواز 191 امریکن ایرلاینز در سال 1979 به دلیل از دست دادن موتور و آسیب ساختاری بال، به بدنامی این هواپیما افزود. پس از این حوادث، اصلاحات گسترده ای در طراحی و رویه های نگهداری DC-10 اعمال شد که به طور چشمگیری ایمنی آن را بهبود بخشید. امروزه، بیشتر DC-10ها به هواپیماهای باری تبدیل شده اند و تعداد کمی از آن ها در نقش مسافربری باقی مانده اند، عمدتاً در خطوط حمل و نقل هوایی.

درس های آموخته شده از حوادث هواپیماهایی مانند DC-10، نقش حیاتی در توسعه و بهبود استانداردهای ایمنی در صنعت هوانوردی جهانی ایفا کرده است.

مک دانل داگلاس MD-11

مک دانل داگلاس MD-11 یک هواپیمای پهن پیکر و سه موتوره است که به عنوان جانشین و نسخه پیشرفته تر DC-10 طراحی و بین سال های 1990 تا 2001 تولید شد. این هواپیما با هدف ارائه برد بیشتر، مصرف سوخت کمتر و کارایی بالاتر نسبت به مدل قبلی خود ساخته شد. با این حال، MD-11 نیز در طول عمر عملیاتی خود با چالش های ایمنی خاصی مواجه بود که منجر به قرار گرفتن نام آن در فهرست هواپیماهای با سابقه حوادث قابل توجه شد.

عمده مشکلات ایمنی MD-11 به دلیل ویژگی های پروازی آن در شرایط خاص، به ویژه در هنگام فرود، گزارش شده است. این هواپیما در مقایسه با سایر هواپیماهای پهن پیکر، به دلیل طراحی خاص بال و سیستم های کنترل، نیازمند دقت بیشتری از سوی خلبانان در شرایط باد جانبی یا فرودهای سخت بود که منجر به چندین حادثه فرود و از دست دادن کنترل شد. یکی از حوادث برجسته، سقوط پرواز 611 هواپیمایی چاینا ایرلاینز در سال 1999 در هنگام فرود در هنگ کنگ بود که به دلیل آتش سوزی در کابین خلبان و از دست دادن کنترل رخ داد و سه نفر جان باختند. با وجود تلاش برای بهبود عملکرد، MD-11 نتوانست موفقیت تجاری مورد انتظار را کسب کند و تولید آن متوقف شد. امروزه، بیشتر MD-11 های باقی مانده، عمدتاً توسط شرکت های حمل و نقل کالا مانند FedEx و UPS و همچنین ایرلاین هایی نظیر Finnair و KLM برای مقاصد باری مورد استفاده قرار می گیرند.

سوالات متداول

نا امن ترین هواپیماهای جهان کدامند؟

بر اساس آمار و سوابق، هواپیماهایی مانند بوئینگ 737 JT8D، ایرباس A310، ایلوشین Il-76، توپولف Tu-154 و Tu-134، مک دانل داگلاس DC-9، MD-80، DC-10 و MD-11 از جمله مدل هایی هستند که سابقه بیشتری در حوادث و نقص های ایمنی داشته اند.

چرا برخی هواپیماها ناامن محسوب می شوند؟

عوامل متعددی از جمله نقص طراحی اولیه، ایرادات فنی، نگهداری ضعیف و ناکافی، عمر بالای هواپیما و فرسودگی قطعات، شرایط عملیاتی دشوار و حتی خطای انسانی در پرواز یا تعمیرات، می توانند باعث شوند یک هواپیما ناامن محسوب شود.

آیا هواپیماهای معرفی شده هنوز در حال پرواز هستند؟

بسیاری از این مدل ها از ناوگان خطوط هوایی بزرگ بازنشسته شده اند، اما تعداد قابل توجهی از آن ها، به ویژه در کشورهای با اقتصاد ضعیف تر یا برای مقاصد باری و نظامی، هنوز در حال پرواز هستند. استفاده از این هواپیماها مستلزم نظارت دقیق بر استانداردهای ایمنی و نگهداری است.